Çeqîn

 

    Peresîna weçeyê ya ji pîtîna xaneya hêkê heta dawiya çeqînê, wekî peresîna pêşembriyoyî tê navkirin. Piştî hekdananê, eger hêkexane di nav 24 seatan de di coga hêkê de raste spermê were, pîtîn rû dide. Hêka pîtandî wekî zîgot tê navkirin. Zîgot ji coga hêkê ber bi malzarokê ve tê şandin. Dema zîgot di nav coga hêkê de ye, bo xwedîkirina zîgotê xurek ji xaneyên coga hêkê tê derdan.

Di coga hêkê de zîgot dest bi dabeşbûnê dike. Ev dabeşbûn wekî şeqbûn tê navkirin. Koma xaneyên nû êdî wekî pêşembriyo an jî embriyo tê navkirin. Embriyoya 16-100 xaneyî wekî morula tê navkirin. Gava hejmara xaneyên bi şeqbûnê çêbûne ji sedî zêdetir dibin, êdî embriyo wekî blastula tê navkirin.

--Pêkhateya blastoçikildanê--

Xaneyên blastula, wekî blastomer tên navkirin. Xaneyên blastomer bi awayek şidî be hevre girêdayî ne. Embriyoya mirov di qonaxa blastula de wekî blastoçikildan (bi inglîzî: blastocyst) tê navkirin.
Blastoçikildan ji du beşan pêk tê: koma xaneyên navî (bi înglîzî: inner cell mass) û li derdora wan jî korîon (chorion).
Korpele ji koma xanêyên navî peyda dibe. Ango koma xaneyên navî, xaneyên bineretî (bi înglîzî: stem cells) ne û bi gorankariya van xaneyan şane û endamên embryoyê peyda dibe. Korîon jî dibe beşek plasentayê û çînên parezger ên embriyoyê. Xaneyên beşa korîonê wekî xaneyên trofoblast (bi înglîzî: trophoblast cells) tên navkirin.

--Pêvajoya çeqînê--

Embriyo derdora roja pêncem a peresînê de digihîje malzarokê. Navçeya zelal (bi latînî: zona pellucida) a dora embriyoyê hildiweşe û embriyo bi qasî du rojan di kelêna(valahî) malzarokê de serbest dimîne. Di vê demê de embriyo bi derdanên rijênên malzarokê tê xwedîkirin.
Bi gelemperî 5 heta 7 roj li pêy hêkdananê embriyo pêvajoya çeqînê dide destpêkirin, blastoçikildan xwe bi navpoşê malzarokê ve girê dide û çeqîn rû dide. Xaneyên trofoblast ên bi navpoşê malzarokê ve hatine girêdan, enzîm der didin. Enzîm ji bo cihbûna embriyoyê beşek piçûka ji navpoşê malzarokê hildiweşîne. Blastoçikildan niqûmê (noqê) nav navpoşê malzarokê dibe, ev bûyer wekî çeqîn tê navkirin. Di nav 1 heta 3 rojan de blastoçikildan bi tevahî noqê navpoşê malzarokê dibe. Xaneyên malzarokê beşa hilweşiyayî car din çêdike. Bi vî awayî embriyo di nav navpoşê malzarokê de dimîne û peresîna embriyoyê li wir didome.

--Ji bo çeqînê amdekariyên malzarokê--

Xestiya hormonên êstrocen û procesteron bandor li ser navpoşê malzarokê dike bo wergirtina embriyoyê. Ji bo çeqînek serkeftî, divê di laş de rêjeya êstrocen kêm, rêjeya procesteron jî zêde be. Herwisa divê tenê zer bi têra xwe hormona procesteron der bide.

Piştî hêkdananê, qonaxa derdanê ya malzarokê dest pê dike. Di vê qonaxê de, malzarok û navpoşê malzarokê ji ber derdana hormona procesteron xwe ji bo egera çeqîna embriyoyê amade dikin. Hormona procesteron ji tenê zer (bi latînî: corpus luteum) tê derdan.
Bi bandora procesteron û êstrocenê, xwînberên malzarokê bi şêweyê lûlpêç fireh dibin,navpoşê malzarokê stûr dibe. Herwisa rijênên malzarokê gir dibin. Ji van rijênan bo embriyoyê şilemeniya xurek tê derdan. Derdana xurek hê ko embriyo li nav diwerê malzarokê cih nebûye dest pê dike. Bi taybetî di xwînê de xestiya bilind a procesteronê hê pirtir bandor li ser derdana malzarokê dike. Gava çeqîn rû dide, ji ber derdana pocesteronê ya tenê zer, stûrbûna navpoşê malzarokê jî hê zêdetir dibe.

Bi eslê xwe ducanî ne bi pîtîna hêkexaneyê, lê piştê çeqînê dest pê dike. Ango ducanî hefteyek piştî pîtînê dest pê dike. Heke çeqîn rû nede, hêka pîtandî (zîgot) an jî blastoçikildan ji laşê dayikê tê avêtin. Bi qasî % 75ê têkçûnên ducanmayînê ji ber biserneketina çeqînê rû dide.

--Ducaniya derekî--

ji bo çeqîna embriyoyê û berdewamiya ducaniyê, di nav malzarokê de beşa paş û beşa jorê navpoşê malzarokê cihê asayî û ewle ne.
Hin caran xaneya pîtandî ne li beşa asayî ya navpoşê malzarokê de, lê li hin cihên din de diçeqe. Heke çeqîna zîgot an jî embriyoyê di coga hêkê de an jî li aliyê derveyî diwarê malzarokê de rû bide, ev ducanî wekî ducaniya derekî (bi înglîzî: ectopic pregnancy) tê navkirin. Ducaniya derekî de egera geşebûn û peresîna asayî ya embriyoyê tune, herwisa ev rewş gefek xeter e ji bo jiyana dayikê. Ducaniyên derekî bi neştergeriyê tên dawîkirin.

* Ev xebat li ser wîkîpediyaya kurdî jî hat zêdekirin.
https://ku.wikipedia.org/wiki/%C3%87eq%C3%AEn

Hêkdank

 Hêkdank an jî hêlkedan (bi înglîzî: ovary) cotek endamê zaûzê ya mêyan e bo çêkirina xaneya hêkê û berhemanîna hormonên mêyê.

Xaneyên hêkê di hêkdankan de tên embarkirin û persîn heta ko bi hêkdananê ber bi coga hêkê tên avêtin. Hormonên wekî êstrogen, procesteron û înhîbîn ji aliyê xaneyên nav hêkdankan ve tên berhemkirin û derdan.

--Pêkhateya hêkdankê--

Di laşê mêyan de du hêkdank heye û her yek li aliyêkî malzarokê de cih digirin.

Dirêjiya hêkdankan bi qasî 2.5 – 3.5 cm, firehiya wan 2cm û stûriya wan jî 1 cm e.

Hêkdank di hewzekelênê de cih digirin û bi navbeynkariya bestera hêkdankê, bi beşa jorê ya malzarokê ve girêdayî ne. Bestera pehn û bestera hilawestîner a hêkdankê , hêkdankan di nav hewzekelênê de mikûm dikin. Lûleyên xwînê, demar û lûleyên lîmfê di nav bestera hilawestîner de dirêjê nav hêkdankê dibin. Gun û hêkdank endamên homolog in. Endamên ko pêkhate, perisîn û cihê wan di laş de mîna hev in û ji heman cor şaneyên embriyoyê peyda dibin, wekî endamên homolog tên navkirin. Ne hewceye ko erkê endamên homolog heman be. Wekî mînak; mil û destê mirov û baskê balîndeyan endamên homologê hev in. Herwisa gun û hêkdank jî endamên homolog in, ji heman şaneyên embriyoyê pêyda dibin, hormon û xaneyên zaûzêyê berhem dikin, lê ji hin aliyan ve gun û hêkdank ji hev cuda ne.Perisîn û çalakiya hêkdankan ji aliyê hîpotalamus û hîpofîzê ve tê rêkxistin.

Her hêkdank ji du beşan pêk tê: kirok (bi latînî: medulla) û tûkil (bi latînî: cortex)

Kirok beşa navî ye û ji bestereşaneya sist pêk tê. Kirok lûleyên xwînê, lûleyên lîmfê, demarerîşal û gurzeyên lûsesmasûlke lixwe digire.

Beşa aliyê derveyî hêkdankan wekî tûkil tê navkirin. Tûkil bi rûkeşeşaneyê dapoşrav e. Di bin çîna rûkeşeşaneyê de çîna sipîk (bi latînî: tunica albuginea) cih digire. Çikildanên hêkdankê di beşa tûkilê de, di bin çîna sipîk de cih digirin. Çikildan ji xaneya hêkê ya negihîştî û xaneyên derdanî (bi înglîzî: endocrine cells) pêk tê. Hêkexaneya(xaneya hêkê) negihîştî wekî oosît (bi latînî: oocyte ) tê navkirin.

Di başa tûkil a her hekdankek de bi hezaran çikildanên hêkdankê cih digirin. Li gor rêjeya perisînê, ne yek lê çendan cor çikildanên hêkdankê heye. Herwisa li gel çikildanan, pêkhateyên wekî tenê zer û tenê spî jî di hêkdankan de cih digirin.

--Çikildanên hêkdankan--

Çikildana pêşîn (bi înglîzî: primordial follicle)

Çikildanên herî negihîştî yên hêkdankê ne. Ango çikildanên pêşeng in. Ji hêkexane ya negihîştî û ji rêzek çikildanexane (xaneyên çikildanê) yên li derdora hêkexaneyê pêk tê. Di qonaxa çikildana pêşîn de hêkexane ya negihîştî, ango oosît, wekî oosîta yekem (primary oocyte) tê navkirin. Perisîna Oosîtan di qonaxa profaz a miyoza yekem de hatiye rawestandin. Dema ji dayikbûnê de, di hêkdankên dergûşa mê de bi qasî 1.5 milyon çikildanên pêşîn heye. Di temenê pêgihîştinê de ango di temenê 12-14 salî de hêjmara çikildanên pêşîn dadikeve 400 hezarî.

Çikildana yekem (bi înglîzî: primary follicle)

Di temenê pêgihîştinê de (12-14 salî) bi bandora hormona handerê çikildanê (FSH), çikildana pêşîn diperise û çikildana yekem peyda dibe. Di her çikildanek yekem de oosîta yekem, bi rêzek an jî pirtir rêzên çikildanexane yên şeşrûyî dapoşrav e. Di çikildana yekem de çikildanexane êdî wekî xaneyên granuloza(bi înglîzî: granulosacells) tên navkirin. Hormona êstrocen ji xaneyên granuloza tê derdan. Çikildanên yekem hem diperîsîn hem jî hormona êstrocen der didin. Êstrocen û procesteron guherîna navpoşê malzarokê han dikin.

Çikildana duyem

Ji geşbûna çikildana yekem, çikildana duyem çêdibe. Çikildana duyem ji oosîta yekem, gellek çînên xaneyên granuloza û antrumê pêk tê.

Di vê qonaxê de oosîta yekem ji aliyê du pêkhateyên parezêr ve hatiye dorpêçkirin. Ji van pêkhateyan a yekem wekî navçeya ron (bi latînî: zona pellucida) tê navkirin û li ser oosîde de cih digire, pêkhateya din jî wekî taca tîrojî (bi latînî: corona radiata) tê navkirin. Taca tîrojî li ser navçeya ron cih digire. Beşa di navbera taca tîrojî û xaneyên granuloza bi şileyek tijî ye, navê vê beşê antrum e.

Çikildana gihîştî (bi înglîzî: Graafian follicle)

Çikildana gihîştî ji oosîta duyêm a bi navçeya ron û taca tîrojî dorpêçî, ji firerêzên xaneyên granuloza û ji antrumek fireh a bi şile tijî pêk tê. Oosîta duyem miyoza yekem temem kiriye, ango edî haploîdî ye û di qonaxa metefaza miyoza duyem de rawestî ye. Di qonaxa çikildana pêgihîştî de çikildan û antrum gellek mezin xuya dibin.

--Tenê zer--

Bi bandora hormona handerê tenê zer (LH), çikildana pêgihîştî diqelişe û oosîta duyem ber bi coga hêkê tê paldan. Beşa mayî ya çikildanê, di nav hêkdankê de diguhere, qabareya xaneyên çikildane zêde dibe û xane bi çewrî tijî dibin. Çewrî rengê zer dide xaneyên çikildanê. Ev beşa zer a çikildana bêoosît êdî wekî tenê zer (bi latînî: corpus luteum) tê navkirin. Tenê zer di nav hêkdankê de hormonên procesteron û êstrocen berhem dike û der dide. Evan hormonan rûyê navî yê malzarokê stûrtir dikin bo çeqîna embriyoyê.

--Tenê sipî--

Temenê tenê zer bi qasî 12-14 roj e. Paşê tenê zer ji aliyê xaneyên hellûşêner ve tên hilweşandin, pêkhateyêk spî ya ji bestereşane peyda dibe. Navê vê pêkhateyê tenê spî ye (bi latînî: corpus albicans). Piraniya tenê sipî tê mijandin, hinek ji tenê spî jî di nav hêkdankê de mîna lekeyên sipî dimîne.

--Erkê çikildanan--

• Çikildanên hêkdankê xurek dabîn dikin bo hêkexane ya negihîştî.

• Dema hêkdananê (ovulation) rêk dixe.

• Malzarokê, cogên hêkê û zêyê amade dike bo pîtîna hêkê ji aliyê sperm ve.

• Navpoşê malzarokê amade dike ji bo çeqîna hêka pîtandî.

• Di destpêka ducaniyê de bo korpeleyê hormonên êstrocen û procesteron berhem dike, paşê heman hormon ji aliyê hevalbiçûkê (plasenta) ve tê berhemkirin û derdan.

*Ev xebat li ser wîkîpediyaya kurdî jî hat zêdekirin.

https://ku.wikipedia.org/wiki/H%C3%AAkdank

Êstrocen

 Êstrocen an jî îstrocîn (bi înglîzî: estrogen) navê gelemperî ye bo koma hormonên zaûzê ya mêyan..

Êstrocen navê koma hormonên mêye ye, sê êstrocenên serkî heye, estradîol, estron û estrîol. Ji vana estradîol ya serdest e. Ji ber ko êstrocen navê ne yek, lê navê koma hormona ye, dive ev peyv wekî pirjimar bêne bikaranîn. Mînak êstrocenên xwînê, êstrocenên hêkdankê hvd. Pirraniya çavkaniyên zanistî hormonên êstrocenê bi awayek yekjimar bi kar tînîn loma em jî tevlê wan dibin.

Êstrocen ji koma hormonên steroîdî ye. Steroîd çewrî ne lê ji rûnan cuda ne. Molekulên streoîdî ji çar xelekên hîdrokarbonên bi hev re girêdayî pêk tê. Procesteron, êstrocen û testosteron mînakin bo hormonên steroîdî.Her yekê van hormonan 4 xelekên hîdrokarbonê lixwe digirin. Di her corek hormona steroîdî de hejmar û cora koma erkdar (bi înglîzî: functional group) ne yek e, loma hormonên steroîdî jî ne yek in. Hormonên steroîdî bi gelemperî ji kolesterolê tê berhemkirin. Hormonên stereoîdî ji tûkila rijênê adrenal, ji hêkdank, ji malbiçûk û gunan de tê berhemkirin û derdan. Temenê nîvbûnê (bi înglîzî: half life)bo êstrocen bi qasî 30 heta 60 xulek e.Di hêkdankan de derdana êstrocenê di temenê pêgihîştinê de dest pê dike, di menapozê de bi dawî dibe.

-- Erkê êstrocenê --

*Êstrocen bandor li ser hêkdank, zê, cogên hêkê, malzarok û memikan dike.

*Perisîna endamên zaûzêyê rêk dixe.

*Di dema hêkdananê (ovulation) de rêjeya êstrocenê di asta herî bilind de ye.

*Êstrocen di hêkdankan de çikildana hêkê han dike bo perisînê.

*Êstrocen hîpofîzê han dike bo derdana hormonên FSH û LHyê.

*Dema xaneya hêkê ji hêkdankê tê berdan, xaneya hêkê di nav coga hêkê de ber bi malzarokê tê arastekirin.

*Bi hebûna êstrocenê di coga hêkê de çînek stûr a masûlkî çêdibe, bi girjbûn û xavbûna van masûlkeyan, xaneya hêkê û sperm di nav coga hêkê de tên guhêztin.

*Di dema perisîna çikildanê de stûrbûna navpoşê malzarokê han dide.

*Ji bo mijîna kalsiyûmê pêdivî bi êstrocenê heye.

*Di temenê pêgihîştinê de li mêyan hormona êstrocen, bandor li ser geşbûna hestiyan dike.

* Êstrocen di memikan de hejmara rijên û cogên şîrê zêde dike. Her wisa di memikan de embarkirina çewrî jî erkê êstrocenê ye.

-- Çêbûna taybetiyên zayendî yên duyem --

Êstrocen li mêyan de dibe sedema peydabûna taybetiyên zayendî yên duyem (bi înglîzî:secondary sex characteristics).Heta temenê pigihîştinê, di laşê nêr û mêyan de rêjeya estrocenê hema yeksan e. Loma laşê zorokên mê û nêr ji hev cuda xuya nabin. Di temenê pêgihîştinê de di laşê mêyan de rêjeya êstrocenê zêde dibe, ji ber vê sedemê di temenê pêgihîştinê şûnve laşê neran û mêyan ji hev cuda xuya dikin.

*Bi gelemperî hestiyên mêyan ji yê nêran biçûktir û kintir dimînin.

*Li bin çermê mêyan de hê pirtir çewrî tê embarkirin.

*Li piştena hewzê (bi înglîzî : pelvic girdle) ya mêyan de firehbûn rû dide.

*Memik gir dibin.

*Ji xeynî rûv û binçeng,mûyên laşê mêyan hindik û lawaz dimîne.

*Di qirrika mêyan de zengilok biçûk e û dengejê kin in, loma dengê mêyan tiz e (bi înglîzî:high pitched)

*Êstrocen di çerm de çalakiya rijênên çewrî dide kêmkirin, loma di temenê pêgihîştinê de di laşê mêyan de pizik hindik in.

*Ji ber bandora êstrocenê çermê mêyan li gor yê nêran hê pirtir nerm û lûs e.

-- Çavkaniyên êstrocenê di laşê mêyan de --

Di temenê korpeleyî û zarokî de hinek êstrocen di tûkila rijênên adrenal de tê berhemkirin û derdan. Êstrocena rijênê adrenalê giring e bo rêkxistina hestîbûnê (bi îngilîzî:ossification) di temenê pêgihîştinê de. Lê di temenê pêgihîştênê şûnve piraniya êstocena mêyan di hêkdankan de ji çikildanan tê derdan. Hinekî êstrocen ji aliyê tenê zer tê berhemkirin û derdan. Di dema ducaniyê de ji hevalbiçûkê gellek êstrocen tê derdan.

-- Çavkaniyên êstrocenê di laşê nêran de --

Rijênê adrenal, gun û kezeb çavkaniyên êstrocenê ne di laşê nêran de.

Hinek êstrocen ji tûkila rijenê adrenal tê derdan.%20 êsterocena nêran di gunan de tê berhemkirin û derdan. Êstrocen di xaneyên Sertoli de ji testosteronê tê berhemkirin. Êstrocen girîng e bo çêkirina sperman(spermatocenîs). %80yê êstrocenê di kezebê de ji hormonên din tê berhemkirin.

-- Guhêztina êstrocen di nav xwînê de --

Piraniya êstrocenê bi navbeynkariya proteînên nav plazmaya xwînê ve tê guhêztin. Êstrocen herî zêde bi proteîna albumîn ve, hinekî êstrocen jî bi proteîna globulînê ve girêdayî tên guheztin. Girêdana êstrocen û proteînan, girêdanek lawaz e, ango dikarin bi hêsanî ji hev biqetin. Herwisa hinek êstrocen jî bi awayekî serbest di nav plazmaya xwînê de tê guhêztin. Êstrocen hormonek dijav e (bi înglîzî: hydrophobic) loma dikarin di nav parzûna xaneyê de bi hesanî derbasê nav xaneyê bibin. Gava êstrocen rastê endama armanc tê hinek êsrocen ji proteînan diqetin, li gel êstrocenên serbest ji parzûna xaneya endama armanc derbasê sîtoplazmayê dibin. Di nav sîtoplazmaya xaneyên armanc de proteînên taybet hene û wekî wergirên êstrocenê tên navkirin. Êstrocenên serbest di nav sîtoplazmayê de bi wergirên êstrocenê ve tên girêdan û ber bi navika xaneyê tên guhêztin ko çêkirina proteînan rêk bixe. Globulîn û albûmîn bi êstrocen ve girê dibin ko asta rêjeya êstrocenên serbest ji nişka ve pir zêde nebe.

--Rêkxistina derdana êstrocenê--

Derdana êstrocenê ji aliyê hormona handerê çikildanê (FSH) ve tê rêkxistin. Gava di xwînê de rêjeya êstrocenê kêm bibe, ji hîpotalamusê hormona derpirandinê (bi înglîzî: gonadotropin-releasing hormone (GnRH)) tê derdan. Hormona derpirandinê hîpofîzê han dike bo derdana FSHyê. Di hêkdankan de çikildanên hêkê heye. Li ser parzûna xaneyên çikildanê de wergirên FSHyê hene. FSH bi wergiran ve girê dibe û ji xaneyên granuloza û xaneyên teka(bi înglîzî: theca cells) derdana êstrogen dest pê dike. Heke rêjeya êstrocenê di xwînê de pir zêde bibe, êstrocen bi paşragihandina neyînî bandor li ser hîpotalamus û hîpofîzê dike, derdana FSH û LH tê kêmkirin. Herwisa xaneyên granuloza hormona înhîbîn jî berhem dikin û der didin. Înhîbîn jî derdana FSH û LHyê dide kêmkirin, bi vî awayê derdana êstocenê jî tê kêmkirin.

-- Êstrocen û dermanên rêgirê ducaniyê --

Piraniya dermanên bo rêgirtina ducaniyê êstrocena destkarî (sentetik) û progesterona destkarî lixwe digirin. Temenê nîvbûnê yê hormonên destkarî zêde ye. Ango hormonên destkarî ji bo demek dirêj di laş de çalak dimînin. Hebên van hormonan, bi paşragîhandina neyînî bandor li ser çerxa hêkdankê dike. Dermanên rêgirê ducaniyê ji hîpotalamusê derdana hormonê derpirandinê didin rawestandin. Bi vî awayê ji hîpotalamusê derdana FSH û LHyê tê sekinandin. Ji ber kêmasiya rêjeya FSHyê perisîna hêk û çikildanê têk diçe. Ji ber rêgirtina derdana Lhyê,çikildan naqelişe û hêkdanan (ovulation) rû nade, xaneya hêkê çênabe. Heke di cogên hêkê de xaneya hêkê tune be, sperm rastê xaneya hêkê nayê, pîtîn rû nade. Ango egera ducanmayînê namîne.

* Ev xebat li ser wîkîpediyaya kurdî jî hat zêdekirin

https://ku.wikipedia.org/wiki/%C3%8Astrocen

Coga hêkê

 

    Coga hêkê an jî coga Falloppio (bi înglîzî: oviduct / Fallopian tube / uterine tube ) cotek cog in ji herdu aliyên malzarokê derdikevin û ber bi hêkdankan ve dirêj dibin.

--Pêkhateya coga hêkê--

Cogên hêkê di zekekelênê de cih digirin. Cogên hêkê ji herdu aliyên malzarokê, di navbera biniya malzarokê û laşê malzarokê dirêjê derve dibe. Dirêjiya cogên hêkê bi qasî 10 -13 cm e û tîreya wan 0.5 – 1.2 cm e.

Coga hêkê ji sê beşan pêk tê: kovik, kûp û îsthmus

Kovik (bi latînî :infundibulum)

Cogên hêkê nêzikê hêkdankê ne lê bi hêkdankê ve girêdayî nin in, di navbera hêkdank û coga hêkê de valahiyek heye. Serê serbest a coga hêkê dişibe kovikê. Ji kovikê pêkhateyên mîna tilî ber bi hêkdankê dirêj dibin, evana wekî poxik (bi latînî: fimbriea) tên navkirin. Poxik hêka ji hêkdankê hatiyê berdan digire û ber bi nav coga hêkê araste dike.

Kûp (bi înglîzî: ampulla)

Di zimanê latînî de ji bo kûpên biçembil ên ji axê hatine çêkirin re peyva 'amphora' tê bikaranîn. Di zimanê înglîzî de amphora guheriye û bûye ampulla.Beşa naverasta coga hêkê, di serî de fireh e lê her ko ber bi malzarokê dirêj dibe, ziravtir dibe û dişibe kûpê loma ev beş wekî ampulla tê navkirin. Pîtîna hêkê li vir rû dide. Ango sperm ji zêyê heta kûpê ajne dikin ko rastê hêkê werin.

Îsthmus

Di zimanê yewnanî de ji bo pêkhateya zirav a di navbera du pêkhateyên fireh de peyva “isthmos” tê bikaranîn. Beşa coga hêkê ji kûpê şûnve heta malzarokê zirav e, ev beşa zirav, wekî isthmus tê navkirin. Dirêjiya isthmusê bi qasî 2cm e.

--Dîwarê coga hêkê--

Dîwarê cogên hêkê ji sê çînan pêk tê. Çîna derve wekî betan tê navkirin. Di vê çînê de bester cih digire. Çîna naverast ji lûsemasûlkeyan pêk tê. Çîna navî ango navpoşê cogên hêkê, bi rûkeşexaneyên kûlkdar dapoşrav e.

Gava hêk di nav coga hêkê de ye, kûlkên rûkeşexaneyan û masûlkeyên cogê, hêkê ber bi malzarokê pal didin.

--Erkê coga hêkê--

Coga hêkê ji hêkdankê hêkê digire û bi livîna perîstaltî ya lûsemasûlkeyan û bi kulkên rûkeşexaneyan ber bi malzarokê pal dide. Derdanên coga hêkê, xurek dabîn dike ji bo hêk û sperman. Coga hêkê ji malzarokê sperman digûhêzînê bo hêkê. Ji hêkadankê hêkê digûhezîne bo pîtîna bi spermê ve. Hawirdorek guncav dabîn dike bo pîtîna hêkê û dabeşbûna hêka pîtandî. Pîtîna hêkê di nav coga hêkê de rû dide. Hêka pîtandî dest bi dabeşbûnê dike, û bi navbeynkariya kûlk û masûlkeyên cogê, ber bi malzarokê dilive bo çeqînê.

--Girêdana cogên hêkê--

Girêdana cogên hêkê (bi înglîzî: tubal ligation) yek ji rêbazên rêgirtina ducaniyê ye. Bi vê rêbazê, ji hêkdankê hêk dîsa çê dibe lê ji ber ko rastê sperman nayê, hêk nayê pîtandin û ducanî rû nade. Gellek corên niştergeriya girêdana cogên hêkê heye. Bi gelemperî cogên hêkê tên girêdan bi vî awayê cog dixitime, sperm li alîkî, hêk jî li aliyê din a cogê dimîne û rastê hev nayên. Hin caran jî cogên hêkê tên birrîn û devê cogan tê girêdan. Herwisa dibe ko hin caran jî cogên hêkê bi tevahî ji laş were derxistin.

* Ev xebat li ser wîkîpediyaya kurdî jî hat zêdekirin.

https://ku.wikipedia.org/wiki/Coga_h%C3%AAk%C3%AA