Peykeremasûlke

            Peykeremasûlke an jî masûlkeya peyker (bi înglîzî:skeletal muscle) yek ji sê corên masûlkeyan e.

Di laşê mirov de sê cor masûlke heye; peykeremasûlke, lûsemasûlke û dilemasûlke. % 50yê laşê mirov ji masûlkeyan pêk tê. Di laşê mirov de masûlkeya herî zêde ya peykeremasûlke ye. Bi qasî 650 peykeremasûlke di laşê mirov de cih digirin. Peykeremasûlke masûlkeya hêldar e (striated muscle). Di nav xaneyê de dezîyên barik û stûr di bin mîkroskobê de wekî beşên tarî û ronî xuya dibin, ji van beşan re dibêjin hêl. peykeremasûlke bi awayekî xwewîst kar dikin. Ango çalakiya masûlkeyan li gor xwesteka mirov, di bin kontrola demarekoendama mirov de rû dide. Gelemperiya peykeremasûlkeyan bi navbeynkariya jêyan, bi hestî ve girêdayî ne, hestî bi peykeremasûlkeyan ve dapoşrav e. Livîn di hestiyên laş de ji ber girjbûn û xavbûna(sistbûn) masûlkeyan rû dide.

Rêkxistina peykeremasûlkeyê

Her yek ji peykeremasûlkeyêk li gel sedan hezar xaneyên masûlkeyê, lûleyên xwînê, bestereşane û demar jî li xwe digire. Di masûlkeya peyker de sê kalan (berg) cih digire.

Tevahiya masûlkeya peykerê di nav kalanek de cih digire. Kalanê masûlkeyê bergek ji bestereşaneyê ye û wekî epîmîsyum (epimysium ) tê navkirin. Bi eslê xwe peykeremasûlke ji gurzên ( fascicle ) masûlkexaneyê pêk tê. Her gurzek masûlkexane jî di nav kalanek de cih digire. Kalanê gurzê masûlkexaneyan wekî perîmîsyum (perimysium) tê navkirin. Perîmîsyum bergek ji bestereşaneya şidayî ye. Di nav gurzan de, her masûlkexane (masûlkerîşal) bi çînek tenik a bestereşaneyê dapoşrav e. Ev berga tenik jî wekî endomîsyum ( endomysium) tê navkirin. Ev hersê kalanên ji bestereşaneyê li gel masûlkexaneyan li seranserê masûlkeyê de dirêj dibin. Kalan li cemserê masûlkeyan de bi bestereşaneya rîşalî ve yek dibin, ji vê yekbûnê jê peyda dibe. Jê, masûlkeyan bi bergê hestî ve girê dide. Li tevahiya masûlkeyê de hebûna çînên bestereşaneyê, ji bo masûlkexaneyan girîng e. Bi vî awayî hêza girjbûnê ya ji her masûlkexaneyê hê hêsantir tê guhestin ber bi cemserê masûlkeyên ko bi hestî vê girêdayî ye.

Peykeremasûlke dewlemend in bi lûleyên xwînê. Lûleyên xwînê xurek û oksîjenê tînin masûlkeyan û madeyên paşmayî (paşerro) jî ji masûlkeyan dûr dixin. Herwisa her yek ji masûlkerîşalan bi gurzê tewereyên demarexaneyên livînê (motor neuron) re gehînke ava dike. Tewereyên demarexaneyan bi demareragihandinê, sinyalên girjbûnê digihîne masûlkerîşalê.

Xaneyên peykeremasûlkeyê (masûlkerîşal)

Ji ber ko xaneyên peykeremasûlkeyê pêkhateyên dirêj û bi şêweyî lûlekî ne, wekî rîşalên masûlke (masûlkerîşal) tên navkirin.

Girjbûna tevahiya masûlkeyê ji ber bi hemahengî girjbûna masûlkerîşalên wê rû dide.

Di bin mîkroskopê de masûlkerîşal wek xaneyên dirêj, lûlekî û paralelê hev dirêjbûyî xuya dibin. Masûlkerîşal hêldar in, hêlên tarî û ronî lidûhev li ser xaneyan de dirêj dibin. Dirêjiya masûlkerîşal dibe ko di masûlkeyên dirêj de bi qasî 35 cm be. Masûlkerîşal xaneyên firenavikî ne. Di laşê korpeleyê de gellek ji xaneyên çêkerê masûlke (myoblast) yek dibin bi vî awayî masûlkerîşala firenavikî peyda dibe. Ji bo parzûna xaneyê ya masûlkerîşalan, peyva sarkolema ( sarcolemma) tê bikaranîn. Di zimanê yewnanî de ji bo goştê laş, (masûlke + bez) peyva sark tê bikaranîn. Herwisa ji boy sîtoplazmaya van xaneyan jî peyva sarkoplazma (sarcoplasm) tê bikaranîn. Di nav sarkoplazmayê de dezîyên(bi înglîzî: filament) zirav li kêleka hev li seranserê xaneyê de dirêj dibin. Sarkoplazma bi mijarek gellek zêde potasyum, magnesyum û fosfat jî li xwe digire. Ji bo girjbûn û xavbûna masûlkeyê, pêdivî bi enerjiya adenozîna sêfosfatî (ATP) heye, loma di nav sarkoplazmaya masûlkerîşalan de gellek mîtokondrî jî cih digirin. Di nav xaneyê de bi henaseya xaneyî, ji xurek ATP tê bi destxistin. Ji bo têkşikestina xurek, pêdivî bi oksîjenê heye. Sarkoplazmaya masûlkerîşalan gellek miyoglobîn( myoglobin) li xwe digire. Miyoglobîn dişibe hemoglobînê lê bi oksîjenê re giridanên hê xurttir ava dike. Miyoglobîn embarkirina oksîjenê di nav xaneyêde dabîn dike. Di nav sarkoplazmaya masûlkerîşalan de endamokêk heye bi navê retîkûlûma sarkoplazmî (bi înglîzî: sarcoplasmic reticulum), ev lebatok dişibe retîkûlûma endoplazmî ya lûs û karê wê yê sereke embarkirina kalsiyumê ye. Kalsiyuma nav retîkûlûma sarkoplazmî bi sinyalên demarêragihandinê ber bi nav sarkoplazmayê ve tê derdan. Kalsiyum girîng e ji bo girjbûn û xavbûna deziyan.

Di sarkoplazmaya masûlkerîşalê de ji sedan heta çend hezaran masûlkerîşalok hene. Masûlkerîşalok du cor deziyê girjdar (bi înglîzî: contractile myofilament) li xwe digirin. Yek ji deziyan stûr e bi piranî ji proteîna miyozînê pêk tê û wekî deziyê miyozîn(bi îngilîzî: myosin filament) tê navkirin. Her deziyek stûr bi qasî 250 molekulên miyozînê li xwe digire.

Deziyê din hinek ziravtir e û bi piranî ji proteîna aktînê pêk tê, ev deziyê barik jî wekî deziyê aktîn (bi îngilîzî: actin filament) tê navkirin. Li gel proteîna aktînê, deziyê aktîn proteînên tropomiyozîn( tropomyosin) û troponîn (troponin) jî li xwe digire. Ev herdu cor proteîn girêdana navbera dezîyê aktîn û miyozînê rêk dixin. Deziyê miyozîn stûr e loma di bin mîkroskobê de tarî xuya dibe, beşa ji deziyê barik pêk tê ronî xuya dibe. Deziyê miyozîn û yê aktînê li seranserê masûlkerîşalê de dubare dibin. Ji her yekîneyên dubarebûyî re parçemasûlke, ango sarkomer ( bi înglîzî: sarcomere) tê gotin. Bi sedan sarkomer bi hev re girêdan ava dikin û li du hev rêz dibin, bi vî awayî masûlkerîşal peyda dibe. Her sarkomerek bi her seriyekî xwe ve bi sarkomerek din ve girêdayî ye. Li beşa ko du sarkomer bi hev re tên girêdan, xêzek peyda dibe. Ji wê xêzê re dibêjin hêla Z. Ango dirêjiya di navbera du hêlên Z, dibe sarkomerek. Herwisa deziyê aktîn jî bi hêla Z yê ve girêdayî ye. Bi vî awayê gava masûlke girj dibin sarkomer nêzikê hev dibin. Ango durahiya navbera hêlên Zyê kin dibe, deziyên aktîn ên li ser herdu hêlên Zyê jî nezî hev dibin. Deziyên mîyozîn di navbera hêlên Zyê de, di bin deziyên aktînê de cih digirin lê bi sarkomerê ve girêdayî nîn in.

Hêlên li ser peykeremasûlkeyê wekî band (şerîd) tên navkirin û bi tîpên A, H û I tên nîşankirin.

Banda I ( bi înglîzî: I band) ji beşên deziyê aktînên du sarkomerên tenîştê hev pêk tê.

Beşa tarî û stûr a masûlkerîşalê wekî banda A (bi înglîzî: A band) tê navkirn. Di banda Ayê de deziyên aktîn û miyozînê li ser hev dirêj dibin. Di nav banda Ayê de beşek zirav û ronî heye, ji vê beşê re tê gotin devera H (bi înglîzî :H zone). Deziyên aktînê heta devera Hyê dirêj nabin, devera H bi tenê ji deziyên miyozînê pêk tê.

Her lodek deziyên miyozîne ji aliyê sîstema proteînan ve bi hev ve tên girtin. Proteîn wekî hêlekî zirav xuya dibin ji vê hêlê re dibêjin hêla M (bi înglîzî: M line). Hêla M di nav banda A yê de di navenda devera H yê de ber bi jêr dirêj dibe

Masûlkerîşal ji bo erkê girjbûn û xavbûne binîn cih, hatinê guhertin. Ango evana ne xaneyên asayî lê xaneyên taybet in û nikarin dabeş bibin. Ji ber nedabeşbûnê, piştê ji dayikbûnê hejmara masûlkerîşalên masûlkeyan jî zêde nabe. Her ko mirov werzîş bike, masûlkeyên xwe bi kar bînê, xaneyên masûlkeyê zêde nabin lê qebareya her xaneyek zêde dibe ev rewş dibe sedema stûrbûna masûlkeyê.

Girjbûna masûlke bi kurtasî wekî mîna gavên li jêr rû dide:

1. Di demarexaneya livinê (bi înglîzî: motor neuron) de erkê kar digihîje kotahiya tewereyê. Erkê kar cogên jêrdestê voltajê yên îyonên kalsiyumê çalak dike, cog ve dibin û kalsiyum diherrike nav tewereyê. Ji ber hebûna kalsiyumê çikildanên gehînkeyê yên nav tewerekotahiyê, bi parzûna demarexaneyê ve yek dibe û demareguhêzera bi navê asetîlkolînê der dide nav gehînkeqelîşa navbera tewerekotahî û lewheya serî ya livînê ya masûlkerîşalê.

2.Asetîlkolîn belavê nav qelîşê dibe bi wergirên li ser lewheya serî ya livînê re girê dibin. Bi girêdana asetîlkolînê, cogên sodyum û potasyumê ve dibin. Sodyum diherike nav masûlkerîşlê, potasyum ji masûlkerîşalê diherike derve, lê herika sodyumê ji ya potasyumê zêdetir e. Loma masûlkerîşal bi bargeya pozîtîv bar dibe û di xaneyê de erkê kar dest pê dike.

3. Asetîlkolîn belavê nav qelîşê dibe bi wergirên li ser lewheya serî ya livînê re girê dibin. Bi girêdana asetîlkolînê, cogên sodyum û potasyumê ve dibin. Sodyum diherike nav masûlkerîşlê, potasyum ji masûlkerîşalê diherike derve, lê herika sodyumê ji ya potasyumê zêdetir e. Loma masûlkerîşal bi bargeya pozîtîv bar dibe, ango di masûlkerîşalê de berevajîbûna cemsergirî (bi înglîzî: depolarization) rû dide xaneyê de erkê kar (bi înglîzî: action potential) dest pê dike.

4. Erkê kar bi navbeynkariya lûlekên T belavê nav sarkoplazmayê dibe û ji retîkûlûma sarkoplazmî iyonên kalsiyumê yên embarkirî dide derdan.

5. Kalsiyum (Ca 2+) bi troponînê li ser deziyê barik (zirav) a masûlkerîşalokan ve girêdan ava dike. Troponîna bi kalsiyumê ve girêdayî bandor li ser şêweyê tropomiyozînê dike, şêweyê troponînê diguherîne. Tropomiyozîn li ser rûyê çalak a aktînê cih digire. Rûyê çalak cihên taybet in ji bo girêdana serikê miyozînê. Troponîn, tropomiyozînê ji ciyê girêdana serikên miyozînê dûr dixe. Bi vî awayê li ser deziyê aktînê ji bo girêdana serikên miyozîne rûyê ciyên çalak vala dimîne.

6. Bi çalakiya enzîma ATPaz, ATP ya bi miyozînê ve girêdayî hildiweşe bo ADP+ Pi . Enerjiya ji hilweşîna ATP peyda dibe, ji bo çalakkirina serikê miyozînê tê bikaranîn. Serikê çalakbûyî yê miyozînê piçek rep dibe,di cihê rûyê çalak de, bi deziyê aktînê ve girê dibe û panîpire ava dike.

7. Bi avabûna panîpire, Pi ji serikê miyozînê diqete. Ev rewş li serikê miyozînê de dibe sedema peydabûna hêza paldanê (power stroke).

8. Bi peydabûna hêza paldanê, miyozîn, deziyê aktînê ber bi navenda sarkomerê ve kaş dike, masûlkeyê kin dike. Di heman demê de ADP jî ji serikê miyozînê vediqete.

9. Serikê miyozînê bi ATPyek nû ve tê girêdan û serik ji aktînê cihê dibe. Heke li hawirê bi têra xwe kalsiyum hebe, ango xestiya kalsiyumê zêde be, çerxa girjbûnê ji gava 3 pêve dûbare dibe.

10. Heke dawî li demareragîhandinan were, iyonên kalsiyumê ber bi nav retîkûlûma serkoplazmî ve tên pompekirin û li wir tên embarkirin, heta demareragihandinek nû bigihîje masûlkerîşalê.

Xavbûna masûlkeyê

Ji bo xavbûna masûlkeyê, divê demereragihandinên ji koendama demarê raweste û îyonên kalsiyumê yên nav sarkoplazmayê ji derûdora deziyan were dûrxistin.

Di destpêkê de kalsiyum ber bi retîkûlûma sarkoplazmî ve tê pompekirn û li wir tê embarkirin. Her ko pompekirin didome, xestiya kalsiyuma derdora deziyan kêm dibe. Ji ber kêmbûna xestiyê, kalsiyumên bi troponînê ve girêdayî jî jê diqetin. Tropomiyozîn rûyê çalak a aktînê dadipoşe, panîpireyên navbera deziyên aktîn û miyozînê hildiweşîn. Aktîn li ser miyozînê ber bi paş ve dixilîske û vedigere xala destpêkê ya berê girjbûnê. Ango hêlên Z ji hev dûr dikevin, sarkomerên kinbûyî dirêj dibin. Bi vi awayî masûlke digihîje dirêjiya xwe ya asayî û masûlke xav dibe. Ji bo qetîna aktînê ya ji serikê miyosînê pêdivî bi enerjiyê heye. Ev enerjî ji hilweşendina ATPyê tê bi destxistin. Ango ji bo girjbûnê jî ji bo xavbûnê jî pêdiviya masûlkeyan bi enerjiya ATPyê heye.

Erkên peykeremasûlkeyê

Masûlke li gel hestî destek didin laşê mirov, bi girjbûna masûlkeyan laşê mirov li dij erdkeşê li ser piyan dimîne.

Peykeremasûlke bi hestiyepeykerê ve giridayî ne û bi alîkariya hestiyan lîvîna xwewîst a laş dabîn dikin. Li gel livîna mil, ling dest, pê û hvd, livîna çav, ziman, îfadeya rûyê mirov û henasegirtin jî bi çalakiya peykeremasûlkeyê rû dide. Masûlke tenê dikarin bi hêza kêşandinê hestiyan bilivînin. Ango masûlke nikarin hestî tan bidin(pal bidin).

Germahiya laş ji aliyê masûlkeyan ve tê dabînkirin. Ji bo girjbûn û xavbûnê, enerjiya masûlkeyan ji têkşikestina ATPyê tê bi destxistin. Hinek ji enerjiya ATP ji boy çalakiya masûlkeyan tê xerckirin, lê hinek enerjîya ATPyê jî diguhere bo enerjiya tînê. Enerjiya tînê bi navbeynkariya xwînê, li hemû beşên laş de belav dibe û dibe sedema germbûna laş.

Pestoya xwîna nav xwînhêneran û şileya lîmfê ya nav lûleyên lîmfê kêm e, loma şileyan nav van lûleyan bi alîkariya girjbûna masûlkeyan ber bi dil ve diherike. Dema masûlke girj dibin, lûleyên xwînê û yên lîmfê dişidînin. Bi şidandina masûlkeyan, li ser lûleyan de pesto peyda dibe. Ango girjbûna masûlkeyan qebareya xwînhênerê û ya lûleyên lîmfê kêm dike. Bi vî awayî pestoya şileya nav lûleyên xwînê û lîmfê berz dibe, şile ber bi dil ve diherike.

Peykere masûlke endamên navî yên laş diparêze. Masûlke ji boy hestiyan wekî balîfek kar dikin û hestiyan ji darbeyên derve diparêzin. Endamên wekî gede, kezeb, rûvî û hvd ji aliyê masûlkeyên li dîwarê sing û zikê de tên parastin. Herwisa jêyên masûlkeyan hestiyan di hêla gehan de bi hev ve digire, nahêle hestî ji hev biqetin.

Çavkaniyên enerjiyê bo çalakiya peykeremasûlkeyê

Enerjiya ji bo girjbûn û xavbûna masûlkeyan, ji hilweşandin û dûbare berhemkirina ATP tê dabînkirin. ATP bi navbeynkariya enzîma ATPaz tê hilweşîn bo ADP (adenozîna du fosfatî) û fosfata neendamî (Pi). Ji hilweşîna ATP enerjî serbest dimîne. Ev enerjiya serbestmayî ji bo çalakiya masûlkeyan tê bikaranîn.

Enerjiya ji ATP, ji bo van çalakiyên li jêr tê bikaranîn;

1. Di nav masûlkerîşalê de belavbûna erkê kar.

2. Derdana îyonên kalsiyumê ji retîkûlûma sarkoplazmî

3. Livîna serikê miyozînê

4. Xilîska deziyan

Di xaneyan de ATP ya embarkirî tune, loma ATP ya berdest ji bo demek kin têra masûlkeya dike. Ji çîrkeyek kêmtir demê de ATP ya berdest diqede.

Xane dikarin bi sê rêkan ATP berhem bikin; Kreatîna fosfatî, henaseya xaneyî û genîn(--3).

ADP ya ji hilweşîna ATP çebûye, ji bo dûbare berhemkirina ATP tê bikaranîn. Lê ADP nikare fosfata neendamî (Pi) rasterast tevlê xwe bike. Divê ADP bi molekulek fosfatî ya bi bendê enerjiya bilind ve yek bibe. Di xaneyan da bi du rêbazan fosfata bi bendê enerjiya bilind tê bi destxistin, a yekem kreatîna fosfatî (creatine phosphate), a duyem jî xurekên karbohîdradî, proteînî û çewrî ne.

Kreatîna fosfatî molekulek taybet e, dikare di bendên fosfatî de enerjiya bilind embar bike. Masûlkerîşal di demên vêsînê de, ango gava ne çalak in, di nav xaneyên xwe de kreatîna fosfatî berhem dikin û embar dikin. Gava ATP fosfatekî xwe dide kreatînê û dibe ADP, kreatîn jî dibe kreatîna fosfatî. Dema masûlkerîşal çalak dibin, îcar kreatîna fosfatî bi navbeynkariya enzîmê hildiweşê bo kreatîn û fosfata bendê bi enerjiya bilind. Fosfata ji kreatînê hatiye berdan bi ADPyê ve girê dibe û ATP çê dibe. Lê kreatîna fosfatî dikare bi qasî 15 çîrkeyan ji bo masûlkerîşalê enerjî dabîn bike, ji bo domandina girjbûn û xavbûna masûlkeyan, divê çavkaniyek din a enerjiyê ji bo bi destxistina ATPyê bene bikaranîn.

Di xaneyê de bi navbeynkariya oksîjenê hilweşandina glukoz û xurekên din wekî henaseya xaneyî (bi înglîzî: cellular respiration) tê navkirin. Di masûlkerîşalan de henaseya xaneyî di mîtokondriyê de dawî dibe. Glukoz, asîda piruvî ( pyruvic acid) û asîdên çewrî ji bo henaseya xaneyî tên bikaranîn. Ji hilweşandina van molekulan ATP tê bi destxistin. Di henaseya xaneyê de oksîjen tê bikaranîn, xurek heta CO2 û H2O tên perçekirin. Loma herî herî zêde ATP bi henaseya xaneyî tê bi destxistin.

Heke di xaneyên peykeremasûlke de bi têra xwe oksîjen tune be, xane dîsa ji glukozê ATP berhem dike. Glukoz heta asîda piruvî tê hilweşandin lê ji ber kêmoksîjeniyê asîda piruvî heta CO2 û H2Oê nayê perçekirin, ji dêla wê asîda piruvî diguhere bo asîda mastê (lactic acid), ev rêbaz wekî genîn an jî meyîn (bi înglîzî: fermentation) tê navkirin. Bi genînê di xaneyê de asîda mastê berhev dibe, asîda mastê dibe sedema çêbûna azar di masûlkeyan de. Herwisa li mirov de hestê westiyabûnê jî peyda dibe.

* Ev xebat li ser wîkîpediyaya kurdî jî hat zêdekirin.

https://ku.wikipedia.org/wiki/Peykeremas%C3%BBlke

Gehînkeya Demarûmasûlke

 

Gehînkeya demarûmasûlke (bi înglîzî: neuromuscular junction ) cihê taybet e ko tewerekotahiya demarexaneyê û masûlkerîşal rastê hev tên.

Gehînkeya demarûmasûlke, gehînkeyek kîmyayî ye di navbera demarexane û masûlkexaneyê de. Peykeremasûlke di bin bandora koendama demarê de kar dikin. Demareragihandinên ji demax an jî ji dirkepetikê dibin sedema girjbûna peykeremasûlkeyê. Rîşalên demarexaneyê bi masûlkerîşalan ve gehînkeya kîmyayî ava dikin. Di her masûlkerîşalek peykeremasûlkeyê de, ji bo girêdana demarexaneya livînê, gehînkeya demarûmasûlke heye. Ango her peykeremasûlkeyek ji aliyê demarexaneya livinê tê kontrolkirin.

Demarexaneyên livînê ji demax an jî ji dirkepetikê ragîhandinên demarî digihînin masûlkerîşalan. Dawiya beşa tewereyê demarexaneyê wekî tewerekotahî tê navkirin. Beşa sarkolemaya masûlkerîşalê ya ko bi kotahiya tewereyê ve di nav têkiliyêde ye wekî lewheya serê ya livînê ( bi înglîzî: motor end plate) tê navkirin.

Tewere raste rast bi lewheya serê ya livînê re temas nake. Di navbera kotahiya tewereyê û ya sarkolemayê de valahiyek biçûk heye, ji re dibêjin gehînkeqelîş . Sînyalên elektrîkî bi şeweyê erkê kar ji laşê demarexanêyê derbasî tewereyê dibin, heta kotahiya tewereyê tên guhêztin. Erkê kar li tewerekotahiyê de dibin sedema hilweşîna cemsergiriya parzûnê, ango berevajîbûna cemsergirî rû dide.

Bi berevajîbûna cemsergiriyê cogên kalsiyumê yên li ser kotahiya tewereyê ve dibin. Paşê, kalsiyumên li derdorê ber bi nav tewerekotahiyê diherikin. Bi hatina kalsiyumê, ji çikildanên gehînkeyê ya demarexaneya livînê, demareguhêzera (neurotransmitter) asetîlkolîn tê derdan. Astîlkolîn (ACh) belavê nav gehînkeya demarûmasûlkeyê dibe. Li ser rûyê sarkolemayê de wergirên asetîlkolînê hene. Asetîlkolîn bi van wergiran ve girê dibe. Bi girêdana asetîlkolînê, cogên wergirê asetîlkolînê ve dibin, Îyonên sodyumê diherikin nav masûlkerîşalê. Ev rewş dibe sedema hilweşîna cemsergiriya masûlkerîşalê. Di masûlkerîşalê de erkê kar dest pê dike. Di nav sarkoplazmaya masûlkerîşalalan de tora lûlekên berwarkî heye, ev tor wekî lûlekên T (bi îngilîzî: T tubule) tên navkirin. Dema demareguhêzer digihîje ser rûyê sarkolemayê, sînyal bi navbeynkariya lûlekên T belavê nav sarkoplazmayê dibe. Lûlekên T erkê kar digihînin retîkûlûma sarkoplazmî. Cogên kalsiyumê yên retîkûlûma sarkoplazmiyê ve dibin, kalsiyuma embarkiri ji retîkûlûma sarkoplazmî belavê nav masûlkerîşalokan dibe û rêzeçalakiyin ji bo girjbûna masûlkeyê dest pê dike.

Gava asetîlkolîn li ser wergirên asetîlkolînê dimînin cogên sodyumê jî vekirî dimînin, ango masûlerîşal çalak dimîne. Lê divê piştî ragihandinê,heta demareragihandinek nû, divê çalakiya masûlkeyê jî raweste. Ji bo girtina cogên sodyumê dive asetîlkolîn ji gehînkeqelîşê bêne dûrxistin. Di gehînkeqelîşê de enzîmek heye bi navê asetîlkolînesteraz (bi înglîzî: acetylcholinesterase). Ev enzîm hilweşînerê asetîlkolînê ye. Enzîma asetîlkolînesteraz, asetîlkolînê hildiweşîne bo asetîl û kolînê. Hinek ji asetîlkolînê jî bê ko bên hilweşandin, ji gehînkeqelîşê ber bi kotahiya tewereyê tê mijandin. Bi vî awayê cogên sadyumê yên li ser sarkolemaya masûlkerîşalê tên girtin ko çalakiya masûlkeyan raweste.

*Ev xebat li ser wîkîpediyaya kurdî jî hat zêdekirin.

https://ku.wikipedia.org/.../Geh%C3%AEnkeya_demar%C3...

Birdoziya xilîska deziyan

                                     Bîrdoziya Xilîska Deziyan

Ji bo pêvajoya girjbûn û xavbûna masûlkerîşalan modelek zanistî heye navê vê modelê “bîrdoziya xilîska deziyan” e (bi înglîzî: sliding filament theory) . Li gor vê bîrdoziyê, sarkomer kin dibin lê ne dirêjiya deziyê stûr ne jî yê barik (zirav) naguhere. Ji ber ko deziyê zirav ji aliyê deziyê stûr ve ber bi hêla Z ve tê kişandin, deziyên zirav ên li herdû aliyên sarkomerê nêzî hev dibin û sarkomer kin dibe. Bîrdoziya xelîska deziyan bi hin rêzeçalakiyan rû dide.

Peykeremasûlke di bin bandora koendama demarê de kar dikin. Demareragihandinên ji demax an jî ji dirkepetikê dibin sedema girjbûna peykeremasûlkeyê. Rîşalên demar bi masûlkerîşalan ve gehînke ava dikin. Gehînkeya di navbera demarê livînê (bi înglîzî: motor nerve) û peykeremasûlkeyê, wekî gehînkeya demarûmasûlke (bi înglîzî: neuromuscular junction/myoneural junction.) tê navkirin. Demar bi kotahiya tewereyê bi sarkolemaya masûlkerîşalan ve gehînkeya kîmyayî ava dikin. Ji kotahiya tewereyê demareguhêzera (neurotransmitter) bi navê asetîlkolîn (ACh) tê derdan. Gava demareguhêzer xwe li ser sarkolemaya masûlkerîşalê girê didin, sînyalên elektrikî, bi şeweyê sînyalên kîmyayî diguhêzînin ser rûyê sarkolemaya masûlkerîşalê. Ev rewş li ser rûyê sarkolemayê de erkê kar dide destpêkirin. Di nav sarkoplazmaya masûlkerîşalalan de tora lûlekên berwarkî heye, ev tor wekî lûlekên T (bi îngilîzî: T tubule / transverse tubules) tên navkirin. Dema demarereguhêzer digihîje ser rûyê sarkolemayê, sînyal bi navbeynkariya lûlekên T belavê nav sarkoplazmayê dibe. Ev rewş dibe sedema vebûna cogên kalsiyumê yên li ser rûyê retîkûlûma sarkoplazmiyê. Bi vebûna cogan, kalsiyuma embarkirî, ji retîkûlûma sarkoplazmî belavê nav sarkoplazmayê dibe. Îyonên kalsiyumê deziyên miyozînê hander dikin ko bi deziyên aktînê ve girêdan ava bikin. Girêdana navbera herdu deziyan wekî panîpire (bi înglîzî: cross-bridge) tê navkirin.

Miyozîn deziyê aktînê li ser xwe de kaş dike. Ango deziyê aktîn li ser deziyê miyozînê de dixilîske (kaş dibe). Enerjiya ji bo xilîska deziyan ji molekûlên ATPyê tê dabînkin. Gava dezî li ser hev dixilîskin, hêlen Z yên li ser herdu aliyên sarkomerê kaş dikin, sarkomerê kin dikin. Hêjmara masûlkerîşalên ko kin dibin ji aliyê sînyalên demareragihandinê ve tê diyarkirin. Ne pewist e ko her car hemû masûlkerîşalên masûlkeyê were çalakkirin. Li gor rewşê dibe ko hinek ji masûlkerîşalan an jî hemû masûlkerîşal ji aliyê demareragihandin ve hatibe handerkirin. Wekî mînak; bila li erdê gogek futbolê û kevirek gilover hebe û qebareya herduyan jî wekhev be. Bila mirovek pêşî kevirê, paşê jî gogê ji erdê rakê û deyne ser maseyê. Ji bo rakirina gogê û kevirê, mirov heman cor masûlkeyan bi kar tîne lê hêjmara masûlkerîşalên çalakbûyî ne yek e. Ji ber ko giraniya gogê û kevir ne yek e û kevir girantir e, ji bo rakirina kevirê hê pirtir masûlkerîşalên masûlkeyan tê çalakkirin.

Girjbûna masûlke bi kurtasî wekî mîna gavên li jêr rû dide:

1.Di demarexaneya livinê (bi înglîzî: motor neuron) de erkê kar digihîje kotahiya tewereyê. Ji tewerekotahiya demarexaneya livînê demareguhêzer tê derdan. Asetîlkolîn demareguhêzera taybet e ji bo xaneyên masûlkeyan. Demareguhêzer ji gehînkeyê derbas dibin û xwe li ser wergirên masûlkerîşalê ve girê didin. Wergirên masûlkerîşalê li ser rûyê derveyî sarkoplazmayê de cih digirin. Bi girêdana asetîlkolînê, di xaneya masûlke de cogên ser parzûna masûlkerîşalê ve dibin û sodyumên derveyê xaneyê bi navbeynkariya cogan ber bi nav masûlkerîşalê diherikin. Ev rewş li wê bêşê xaneyê de dibe sedema çêbûna berevajîbûna cemsergiriyê (bi înglîzî: depolarization). Bi berevajîbûna cemsergiriyê, di masûlkerîşalê de erkê kar (bi înglîzî: action potential) dest pê dike.

2. Erkê kar bi navbeynkariya lûlekên T belavê nav sarkoplazmayê dibe û ji retîkûlûma sarkoplazmî iyonên kalsiyumê yên embarkirî dide derdan.

3. Kalsiyum (Ca 2+) bi troponînê ve girê dibe û şêweyê tropnînê diguherîne. Troponîn, tropomiyozînê ji ciyê girêdana serikên miyozînê dûr dixe. Bi vî awayê li ser deziyê aktînê ji bo girêdana serikên miyozîne rûyê ciyên çalak vala dimîne.

4. Bi çalakiya enzîma ATPaz, ATP ya bi miyozînê ve girêdayî hildiweşe bo ADP+ . Enerjiya ji hilweşîna ATP peyda dibe, ji bo çalakkirina serikê miyozînê tê bikaranîn. Serikê çalakbûyî yê miyozînê piçek rep dibe, bi deziyê aktînê ve girê dibe û panîpire ava dike.

5. Bi avabûna panîpire, Pi ji serikê miyozînê diqete. Ev rewş li serikê miyozînê de dibe sedema peydabûna hêza paldanê (bi înglîzî: power stroke).

6. Bi peydabûna hêza paldanê, miyozîn, deziyê aktînê ber bi navenda sarkomerê ve kaş dike, masûlkeyê kin dike. Di heman demê de ADP jî ji serikê miyozînê vediqete.

7. Serikê miyozînê bi ATPyek nû ve tê girêdan û serik ji aktînê cihê dibe. Heke li hawirê bi têra xwe calsiyum hebe, ango xestiya kalsiyumê zêde be çerxa girjbûnê ji gava 3 pêve dûbare dibe.

8. Heke dawî li demareragîhandinan were, iyonên kalsiyumê ber bi nav retîkûlûma serkoplazmî ve tên pompekirin û li wir tê embarkirin heta demareragihandinek nû bigihîje masûlkerîşalê.

Masûlkeya girjbûyî bi rawestina demareragihandinê sist dibe. Ji bo xavbûna (sistbûn) masûlkeyê, kalsiyuma nav sarkoplazmayê ji bo embarkirinê, ber bi retîkûlûma sarkoplazmî ve tê pompekirin. Kêmbûna kalsiyumê panîpireyên navbera deziyên aktîn û miyozînê hildiweşîne. Aktîn li ser miyozînê ber bi paş ve dixilîske û vedigere xala destpêkê ya berê girjbûnê. Ango hêlên Z ji hev dûr dikevin, sarkomerên kinbûyî dirêj dibin. Bi vi awayî masûlke digihîje dirêjiya xwe ya asayî.

Ev xebat li ser wîkîpediyaya kurdî jî hat zêdekirin.

https://ku.wikipedia.org/.../B%C3%AErdoziya_xil%C3%AEska...

Biecibîne

Şîrove

Hestê bêhnkirinê

Hestê bêhnkirinê ji nasîna molekûlên kîmyayî pêk tê.

Ji boy hestkirina bêhnê, divê molekula bêhndar, di nav hewaya henasegirtinê de bikeve nav kelêna difinê, di nav lîncemadeyê de bihele û xwe bi proteînên wergir ên li ser parzûna dendrîta demarexaneya behnewergirê ve girê bide. Bi vî awayê di demarexaneyên behnewergirde erkê kar dest pê dike. Demareragihandin ji kîmîkewergirên demarexaneyên bêhnewergir, ber bi pîvazoka bêhnkirinê, ji wir jî ber bi navenda behnkirinê ya mejî ve tên şandin.

Pêkhateya koendama bêhnkirinê

Rûyê difinekelênê mirov bi çîna rûkeşeşane dapoşî ye. Li esmanê difinekelênê mirov de beşek ji rûkeşeşaneyê berpirse boy nasîna behnê, ev beş wekî rûkeşeşaneya behnkirinê tê navkirin (bi îngilîzî: olfactory epithelium). Bi qasî 4.8 cm2ê esmanê difinekelênê ji rûkeşeşaneya bêhnkirinê pêk tê Hesteveguherandina bêhnê li wir rû dide. Hema nîvê rûyê difinekêlênê ji rûkeşeşaneya bêhnkirin pêk tê, ji bilî rûkeşeşaneya bêhnkirinê, nîvê rûyê difnekelênê bi rûkeşeşaneya henasê dapoşî ye. Rûkeşeşaneya bêhnkirinê ji sê cor xaneyan pêk tê, xaneyên palpişt, xaneyên binçîne (binyatî) û xaneyên bêhnewergir

Xaneyên palpişt

Xaneyên palpişt (bi îngilîzî: supporting cells) corek ji rûkeşexaneyan e. Xaneyên palpişt di navbera demarexaneyên bêhnewergir de cih digirin û destek didin wan, herwisa madeyên jehrdar ên derdora wergirên behnê jî ji aliyê xaneyên palpişt ve tên bêbandorkirin. Xaneyên palpişt, xaneyên kûlkdar in.

Xaneyên binçîne

Xaneyên binçîne (bi îngilîzî: basal cells) bi eslê xwe xaneyên bineretî ne (bi îngilîzî: stem cells). Xaneyên bêhnewergir, demarexaneyê temen kin in, temenê wergirên bêhnê bi qasî 30 heta 60 roj e. Xaneyên binçîne bi dabaşbûnê zêde dibin, xaneyên nû diguherin û dibin demarexaneyên bêhnewergir. Ango wergirên behnê yên mirî, jialiyê xaneyên binçîne ve tên nûkirin.

Xaneyên bêhnewergir

Hestewergirên bêhnê demarexaneyên taybet in di nav rûkeşeşeaneya esmanê difinekelênê de. Wergirên behnê corek ji kîmîkewergiran in. Wergirên bêhnê proteînên taybet in li ser dendrîtê demarexaneyên bêhnewergirê de. Xaneyên bêhnewergir, demarexaneyên ducemserî ne. Demarexaneya ducemserî yek dendrîtek û yek tewereyek lixwe digire. Dendirîtê demarexaneya bêhnewergirê, ber bi rûyê derve yê rûkeşeşaneyê dirêj dibe. Rûyê derve yê rûkeşeşaneyê bi çîna lîncemade dapoşî ye. Parzûna dendrîtên xaneyên bêhnewergir di nav lincemadeyê de mîna bijangan dirêj dibin. Ev pêkhateya dendrîtî wekî kûlk (bi îngilîzî: cilium) tê navkirin. Ango demarexaneyên wergirên bêhnê kûlkdar in. Li ser parzûna kûlkên bêhnewergiran de proteînên wergir hene. Bi alîkariya kûlkan rûyê parzûna xaneya bêhnewergirê firehtir dibe, bi vî awayî egera rastêhevhatina molekula bêhndar û proteînên li ser parzûna xaneyên wergirên bêhnê zêde dibe. Proteinên wergir ên li ser rûyê parzûna demarexaneyên wergirên bêhnê ne yek, lê gellek cor in. Loma her yek ji demarexaneyên wergira bêhnê, li ser parzûna kûlkên xwe de corek proteînên wergir lixwe digire. Ango ji boy her corek bêhnê, corek demarexaneyabêhnewergir heye.

Rûkeşeşaneya bêhnkirinê bi qasî 100 mîlyon xaneyên bêhnewergir lixwe digire.

Çar gavên serekî yên bêhnkirinê

1. Ji aliyê kîmîkewergiran ve wergirtina molekula behnê,

2. Guherandina kartêkira kîmyayî bo erkê kar.

3. Bi şeweyî demareragihandin, gihandina bêhnê boy mejî

4. Şîrovekirin û têgihîştina bêhnkirinê di mejî de

Gava mirov ji difin henase werdigire, li gel hewayê, hinek gazen (kîmîkemade) din jî derbasî nav difinekelênê mirov dibe. Ji kîmîkemadeyan molekulên bêhndar belavê hawirdor dibin. Molekulên bêhndar di nav lîncê de dihelin û bi proteînên wergir ên demarexaneya hestê ve tên girêdan. Proteîn, helîna molekulên bêhndar a di nav lîncemadeyê de hêsantir dikin. Ji bilî wê, proteîn navbeynkarî dikin ko molekulên bêhndar ber bi dendrîtan ve bên guhêztin.

Bi girêdana molekula bêhndar, li ser parzûna demarexaneya bêhnewergirde cogên sodyumê ve dibin. Ev rewş dibe sedema hilweşîna cemsergirya demarexaneyê. Bi berevajîbûna cemsergiriya demarexaneyê, erkê kar dest pê dike, bi vî awayê demareragihandin ji wergira bêhnê ber bi demarexaneyên pîvazoka bêhnkirinê ve tê guhêztin. Ragihandinên ji molekula bêhndar di herdu pîvazokên bêhnkirinê tên berhevkirin û tekûzkirin. Paşê demareragihandinên bêhnê ber bi tûkila mejî ve tê şandin ji boy peydabûna hestê bêhnkirinê. Beşa behnkirinê ya tûkila mejî di cenikepilê de cih digire. Hin beşên bêhnkirinê ya tûkila mejî berpirs e boy hestê bêhnkirinê, beşên din bîranînên derbarê bêhnkirinê li xwe digirin.

Hesteveguherandin

Li koendama bêhnkirinê de bi hesteveguherandinê, sînyalên kîmyayî yên molekulên bêhndar, boy sînyalên elektrîkî tên guhertin, sînyalên elektrîkî jî tê şandin boy demarekoendama navendî. Hesteveguherandin piştî pênc gavên serekî rû dide.

1. Proteînên bêhnewergir di nav parzûna xaneya bêhnewergir de cih digirin. Serê proteîna wergir li derve, kotahiya wê jîdi hundirê demarexaneya bêhnewergirê ye. Serê derve yê proteîna bêhnewergir taybet e ji boy girêdana molekula bêhnê. Li nav xaneyê, kotahiya proteîna bêhnewergir bi koma proteînên-G ve girêdayî ye. Loma bêhnewergir wekî “wergirên bi proteînên-G ve gêrêdayî” (bi îngilîzî: G-protein-coupled receptors) tê navkirin. Herî kêm 380 corê proteînên wergir heye. Her corek proteîna wergir li ser demarexaneyek bêhnewergir e. Molekûla bêhnê ya madeya bêhndar di nav lîncemadeya rûkeşeşaneya bêhnkirinê de dihele. Di navbera molekula behnê û proteîna bêhnewergir a li ser kûlkên xaneya bêhnewergir de gîrêdan ava dibe.

2. Gava molekula bêhnê bi proteîna bêhnewergirê ve tê gêrêdan, proteînên-G ji bêhnewergirê diqetin. Proteînên-G ji sê binebeşan pêk tê , α (alfa), β (beta) û γ (gama).Di nav xaneya bêhnewergir de enzîmek bi navê adenîl sîklaz (bi îngilîzî: adenyl cyclase) heye. Serbestmayina proteînên-G, adenîl sîklazê çalak dike, bi vî awayê di nav xaneyê de rêzereaksiyonan dide destpêkirine.

3. Adenîl sîklaz, adenozîna sêfosfatî(Adenosine triphosphate (ATP)) hander dike ko biguhere û ji wê, molekula cAMPpeyda bibe. Molekula adenozîna yekfosfatî ya sîklîk ( bi îngilîzî: cyclic adenosine monophosphate (cAMP)) di nav xaneyê de wekî peyambera duyem kar dike. cAMP cogên sodyum- kalsiyumê ve dike . Ji boy demarexaneya bêhnewergirê peyambera yekem, molekula behnê ye.

4. Gava iyonên sodyum û kalsiyumê diherikin nav demarexaneya bêhnewergirê, di parzûna demarexaneyê de berevajîbûna cemsergiriyêrû dide. Heke berevajîbûna cemsergiriyê bigihîje asta derazînkê (bi îngilîzî: threshold level), erkê kar di tewereyê xaneyê de dest pê dike. Bi vî awayê sinyalên kîmyayî yên molekulên bêhnê tên veguherandin boy sînyalên elektrîkê.

5. Erkê kar ji tûmika tewereyê demarexaneya bêhnewergirê heta kotahiya tewereyê, ber bi pîvazoka bêhnkirinê didome.

Proteînek bêhnewergir ne bi yek, lê dibe ko bi 50 proteînên-G ve girêdayî be. Gava hejmarek zêde yê proteînên-G ji bêhnewergirê diqetin, gellek binebeşên proteînên-G tên serbestberdan. Ji ber zêdehiya binebeşan, molekula bêhnê (kartêkir) hê bi hêztir bandor dike li ser demarexaneyê. Bi vî awayê asta rûdana hestê bêhnkirinê nizimtir dibe, ango molekulên ko bêhna wan kêm in jî tê hestkirin.

Bandora molekula bêhndar a li ser bêhnewergiran ji boy demek kurt e. Guncandina( adaptasyon) demarexaneyên bêhnewergir di nav çend çirkeyan de rû dide. Bi gelemperî piştî çirkeyek, bandora bêhnê %50 kêm dibe. Wekî mînak, heke mirov di odeyê de cixare bikişîne, bêhna cixareyê belavê odeyê dibe. Pêşî, kesên li odê ji bêhnê aciz dibin lê demek şûn ve êdî bêhnê nagirin, loma ji wan wetrê li odeyê bêhna cixareyê nemaye. Lê dema mirovek ji derve were odeyê, dikare bi hêsanî bêhna cixareyê hest bike.

Rêka demarên bêhnkirinê

Demarexaneyên bêhnê ji esmanê difinekelênê dest pê dikin hetanê tûkila mejî dirêj dibin.

kimikewergirên bêhnê bi eslê xwe dendirîtên demarexaneyên bêhnewergir ên ducemserî ne. Tewereyên demarexaneyên bêhnewergir li esmanê difinekelenê di nav hestiyê bêjingî de derbas dibin, dikevin hundirê kiloxê û digihîjin pîvazoka bêhnkirinê. Ragîhandinên bêhnê li wir tên tekûzkirin û polenkirin.Tewereyên demarexaneyên bêhnewergir bi dendrîtên xaneyên mîtral ve gehînke ava dikin. Ji komên van gehînkeyan re gilokên bêhnkirinê (bi îngilîzî: olfactory glomeruli) tê gotin. Tewereyên xaneyên mîtral ji pîvazoka bêhnkirinê dirêjê derve dibin, gurza van tewereyan wekî xeta bêhnkirnê (bi ingilîzî: olfactory tract) tê navkirin. Xetên bêhnkirinê ji pîvazokên bêhnkirinê, ber bi herdu pilên cênikê (cênikepil) yên tûkila mejî ve dirêj dibin. Hestê bêhnkirinê di tûkila mejî de di beşa bêhnkirinê de peyda dibe. Hinek beşên cênikepilê ji boy wergirtina ragîhandinên bêhnkirinê, bêşên din ên cênekepilê ji boy enbarkirina bîranînên bêhnkirinê tê bikaranîn.

Ji bilî hestê bêhnkirinê, demarêxaneyên hemû hestan, ewil li talamusê kom dibin, paşê belavê mejî dibin. Lê demareragihandinên bêhnkirinê, pêşî ber bi tûkila mejî ve tên guhêztin, paşê ji tûkila mejîê tê şandin boy talamusê. Demareragîhandinên bêhnkirinê ji talamusê jî ber bi navçavepila mejî ve tê guheztin, li wir hûragahiyên behnê tê tekûzkirin.

Di navbera hestê bêhnkirinê û hestê çêjkirinê de têkilî heye, loma dema mirov bi nexweşiya arsimê dikeve, nikare bêhna xurekan bigire herwisa di heman demê de mirov tama xurekan jî baş hêst nake.

* Ev xebat li ser wîkîpediyakurdî jî hat zêdekirin

https://ku.wikipedia.org/.../Hest%C3%AA_b%C3%AAhnkirin%C3%AA

Gehînke

Gehînkeya demarî, demaregehînke an jî gehînke.

           Gehînke (bi îngilîzî: Synapse) pêkhateya taybet a demarekoendamê ye ji bo guhaztina ragîhandinan, ji demarexaneyek ber bi demarexaneya din, an jî xaneyek din. Ango xala ko du an jî zêdetir demarexane digihêjin hev wekî gehînkeya demarî tê navkirin.

Pêkhate

           Gelemperiyê xala gehînkeya demarî, ji beşên xaneya pêşgehînke, xaneya paşgehînke, gelîşa gehînkeyê, çikildana gehînkeyê,demareguhêzeran, cogên iyonan û proteînên wergir pêk tê.

 Hemû tewere li beşa kotahiyê de liqdar in, li cemserê her liqek tewerê de beşek heye bi şêweyê girêkî, ev beş wekî tewerekotahî tê  navkirin. Demarexane bi navbeynkariya gehînkeyên demarî, di nav têkiliyê da ne. Demarekothî li gel dendirîdên demarexaneyan, dibe ko bi xaneyên masûlke an jî bi xaneyên rijên jî gehînke ava bike. Tewerekotahiya xaneya pêşgehînke bi hemû beşên bê bergên maylînî ya demarexaneya paşgehînke ve demaregehînke ava dike. 

Wekî mînak;

 tewerekotahî bi dendrît, laşexane an jî tewereya demarexaneya paşgehînke ve gehînkeya demarî ava dike. Li gehînkeyê ragîhandin(demareragihandin) bi şeweyê kîmyayî an jî elektrîkî pêk tê, lê piraniya ragihandinan bi şeweye kîmyayî rû dide. Xaneya pêşgehînke ragîhandinan diguhazîne ber bi gehînkeyê. Xaneya paşgehînke ji gehînkeyê ragihandin werdigire. 

          Li kotahiya tewereya demarexaneyan de çikildanên gehînkeyê heye. Di nav çikildanên gehînkeyê de demareguhêzer hene. Demareguhêzer madeyên kîmyayî ne. Demareguhêzer di laşêxaneya demerexaneyê de tê berhemkirin. Paşê bi navbeynkariya tewereyê ber bi demarekotahiyê ve tên guhaztin, li wir, di nav çikildanên gehînkeyê de tên embarkirin. 

Ji çavkaniyê heta xaneya armanc, demareragihandin bi navbeynkariya du an jî zêdetit demarexaneyan ve tê guhaztin.             

          Demarexane li paş hev rêz dibin lê herdu xane raste rast nagihînin hev. Di navbera xaneya pêşgehînke û ya paşgehînke de valahîyek piçûk dimîne, ev valahî wekî qelîşa gehînkeyê (gehînkeqelîş) bi nav dibe. Gehînkeqelîş bi firehiya 0.02 mîkron e, ango navbera du demarexaneyan de valahiyek bi qasî 0.02mîkron heye. Demarexaneyên ko ragihandinan bi şeweyê elektrîkî li gehînkeyê de diguhazin, raste rast bi hev re girêdayî ne, loma iyon ji xaneya pêşgehînke derbasî xaneya paşgehînke dibe. Ango pêdivî bi demareguhêzeran nin e.

            

Demareragihandin li gehînkeya demarî de

      Gava erkê kar ji dendrîdan gehîşt demarekotahiyê, çikildanên gehînkê diqelişin û demareguhêzeran ber didin nav gehînkeqelîşê. Demareguhêzer li nav gehînkeqelîşê de belavbûnî dibin û li ser wergirên xaneyên paşgehînkê de tên girêdan. Bi vî awayî erkê kar ji xaneya pêşgehînke derbasî xaneya paşgehînkeyê dibe. Ango demareragihandin bi şêweyê kîmyayî bi navbeynkariya demareguhêzeran ji xaneyek derbasî xaneya din dibe. 

    Piştê guhaztina erkê kar, demareguhêzerên nav gihinkeqelîşê ji aliyê enzîman ve tê hilweşandin. Hinek ji demareguhêzeran jî ji aliyê parzûna xaneya peşgehînke ve tên mijandin. 

            Li beşa koendama demara navendî de ji 50yê zêdetir cor demareguhêzer heye. Adrenalîn (epînefrîn), noradrenalî (norepînefrîn), dopamîn, hîstamîn, seretonîn hin ji wan coran e.