Celadet Alî Bedîrxan

Me zanî ko xweseriya me, di zimanê me de ye û em bi tenê bi hînbûna xwendin û nivîsandina zimanê xwe û parastina wî, di civata miletan de, wek miletekî xweser dikarin bijîn û payedar bin.
Celadet Alî Bedîrxan (1893-1951)
Showing posts with label pirbûna nezayendî. Show all posts
Showing posts with label pirbûna nezayendî. Show all posts

2025/08/08

Spor


Here nagîvasyonêHere lêgerînê
Sporên hezazê di bin mîkroskobê de 400 car hatine mezinkirin.

Spor (bi înglîzî: spore) xaneyek haploîdî ya pirbûnê ye, beyî ko bi xaneyek din a pirbûnê ve yek bibe, dikare bi tena serê xwe di jîngeha guncav de geşe bibe û biperise bo zîndewerek nû ya haploîdî.[1]

Peyva spor ji peyva “sporā” ya grekî hatiye girtin. Di grekî de “sporā” bi wateya tov û çandina tov tê bikaranîn.[2]

Karok (bi înglîzî: fungi), kevzên avê (bi înglîzî: algae) û hin riwekên wekî hezaz (kevzên bejayî) (bi înglîzî:moss) û serxes (bi înglîzî: fern) bi spordanê spor berhem dikin. Herwisa hin corên bakteriyan jî spor çêdikin lê ev spor ne ji bo pirbûnê ye, bakteriyê di jîngeha neguncav de ji mirinê diparêze. Spora bakteriyan wekî endospor tê navkirin.

Pêkhate

Spor pir hûrik in, loma dikare ji bo demek dirêj di atmosferê de deliqandî bimîne. Bi gelemperî spor bi bayê an jî bi herika avê belavê hawirdorê dibin. Gava spor ji bo cihek guncav tên guhaztin, zîl didin û zîndewerek nû peyda dibe.

Sporên ji pêkhateya haploîdî, bi dabeşbûna mîtozî hatine çêkirin wekî sporên nezayendî tên navkirin. Sporên ji zîgota dîploîdî, bi dabeşbûna miyozî hatine çêkirin jî wekî sporên zayendî tên navkirin. Di karokan de çêbûna sporên zayendî ji sê gavên li dû hev pêk tê: plazmogamy, karyogamy, û miyoz.[3]

Cudahiya sporan ji gamet, polen û tovan

 
Di çerxa jiyana hin zîndeweran de pirbûna zayendî û ya nezayendî li dû hev rû didin Ev çerxa pirbûnê wekî dordariya nifşan tê navkirin


Spor xaneyên haploîdî ne, bi dabeşbûna mîtozî zindewerek firexaneyî ya haploîdî çêdikin. Ji ber ko spor xaneya pirbûnê ye û haploîdî ye, dişibe xaneya hêk û spermê. Lê spor ji hêk, sperm an jî polenê cuda ye. Spor yekeya pirbûna nezayendî ye, lê gamet yekeyên pirbûna zayendî ne. Hêk û sperm jî xaneyên haploîdî yên pirbûnê ne û wekî gamet tên navkirin. Bi yekbûna gametan (sperm û hêk) zîgota dîplodî çêdibe. Bi geşebûn û peresîna zîgotê jî zîndewerek dîploîdî peyda dibe. Polen jî mîna sporan belavê hawirdorê dibin, lê polen nikarin bi tena serê xwe riwekek nû çêbikin. Di nav polenê de xaneya sperm heye. Heke sperma nav polenê xwe bigihîne hêkokeya riwekê û hêk were pîtandin, vê gavê zîgota dîploîdî peyda dibe, geşe dibe û diperise bo tovê riwekek nû.

Hewisa spor û tov jî ji hev cuda ne. Herçiqas herdu jî di jîngeha guncav de dikarin zîl bidin û biperisin bo zîndewerek nû, bi eslê xwe tov pêkhateyek firexaneyî ye û embriyoya dîploîdî lixwe digire. Bi zîldana sporê, gametofîta haploîdî çêdibe, lê bi zîldana tovê sporofîta dîploîdî peyda dibe. Tov ji bo zîldanê embara xurekê ya bi navê endosperm lixwe digirin, lê di sporan de endosperm tune.[4]

Sporên riwekên spordar

Di riweka serxesê de kîsikên sporê li aliyê rûyê binî yên pelên serxesê de cih digirin

Di riwekên bêtow (bi înglîzî: seedless plants) de ango di riwekên spordar de, sporên haploîdî bi dabeşbûna miyozî, di kîsikên sporê yên bi navê spordankê (sporangiyum) de tên berhemkirin. Beşa riwekê ya spor dide çêkirin diploîdî ye û wekî sporofît tê navkirin.[1]

Rîwekên wekî serxes û hezaz riwekên bêtov in. Di riweka serxes de spor di di beşa riweka sporafîtê (bi înglîzî: sporophyte) de, di kîsikên sporê yên bi navê sporangiyumê (bi latînî; yekjimar: sporangium, pirjimar: sporangia) de tên berhemkirin. Di riweka serxesê de kîsikên sporê li aliyê rûyê binî yên pelên serxesê de cih digirin.[5]

Gava ji riweka serxesê sporên haploîdî belavê hawirdorê dibin, di jîngeha guncav de spor zîl didin û bi dabeşbûna mîtozî, riwekek (nifşek) firexaneyî ya haploîdî peyda dibe. Ji vê riweka nû re tê gotin gametofît (bi înglîzî: gametophyte). Gametofît geşe dibe û diperise, bi dabeşbûna mîtozî gametan çêdike. Bi yekbûna herdu gametan (hêk û sperm), li ser riweka gametofîtê, zîgota dîploîdî peyda dibe. Zîgot jî geşe dibe û diperise bo sporofîtek nû. Sporofît bi dabeşbûna miyozî sporên haploîdî çêdike.

Di çerxa jiyana riwekên bêtov de pirbûna nezayendî û pirbûna zayendî di heman zîndewerê de bi dorê rû didin. Ango bi pirbûna nezayendî, ji sporê nifşa haploîdî peyda dibe, ji geşebûn û peresîna nifşa haploîdî jî bi pirbûna zayendî nifşa dîploîdî çêdibe ji vê rewşê re tê gotin dordariya nifşan (bi înglîzî: alternation of generations). Karok, riwekên bêtov, û kevzên avê hin mînak in bo zîndewerên ko di çerxa jiyana wan de dordariya nifşan tê dîtin.[6]

Sporên karokan

Duration: 12 seconds.
Di kuvarka fîsegur de spor belavê hawirdorê dibin.

Gelemperiya karokan bi sporan pir dibin. Sporên karokan mîna tovên riwekan kar dikin. Spor di beşên taybet ên karokan de tên berhemkirin. Wekî mînak, di kuvarkan de spor di beşa tenêber (bi înglîzî: fruiting body) de tên berhemkirin. Sporên karokan jî wekî tovên riwekan, di jîngeha guncav de zîl didin, geşe dibin û diperisin bo karokek nû. Ji bo zîldana sporan, jîngeha bi têra xwe bi şêdar, germ û xwediyê xurek, jîngeha guncav e. Herçiqas çêkirina sporan ji bo pirbûna nezayendî be jî, gellek karokên ko bi spor pir dibin, dikarin bi pirbûna zayendî jî zêde bibin.

Sporên kevzê avê

Qebareya sporan di hemû kevzan de ne yek e. Di kevzên kehweyî û kesk de bi gelemperî tîreya sporan ji 10µm yê kêmtir e. Lê di hin kevzên sor de dibe ko tîreya sporan ji 100µm yê zêdetir be.[7]

Kevzên avê yên cora sor, sporek bi navê monospor berhem dikin.[8] Monospor xaneyêk glover a haploîdî ye, bi dîwarê xaneyê dorpêçî ye û bêkilik e. Monospor bi pêl û herika avê tên guhaztin û zîl didin bo zîndewerk nû.

Hinek ji kevzên avê yên kesk sporên neliv (bi înglîzî: nonmotile) ên bi navê aplanospor berhem dikin. Hinek kevzên avê yên kesk jî sporên livdar ên bi navê zoospor berhem dikin. Zoospor dîwarê xaneyê lixwe nagirin lê yek an jî du qamçî lixwe digirin. Monospor û aplanospor tenê bi guhaztina neçalak bi pêlên avê cih diguherin. Lê qamçî alîkariya zoosporan dike ko ber bi jîngeha guncav ve cih biguherin.

 
  • Sporangiyospor (sporangiospore): Sporên di kîsikê sporan de tên berhemkirin.
  • Zîgospor (zygospore): Sporên zayendî yên karokên zîgomîkotayan nin.Bi dîwarê stûr pêçayî ye û zîgot lixwe digire.Zîgospori beşa zîgosporangiyumê de tên çêkirin.[9]
  • Askospor (ascospore): sporên zayendî yên karokên liqê askomîkotayan nin, di pêkhateya tûrikî ya bi navê askus de tên berhemkirin.
  • Bazîdiyospor (basidiospore): Sporên zayendî yên karokên bazîdiyomîkotayan e, di pêkhateya bi navê bazîdiyumê de tên behemkirin.
  • Asîospor (aeciospore): sporên cotnavikî yên karokên kufikê, di beşa asiyumê (bi înglîzî:aecium) ya karoka kufikê de tên berhemkirin.
  • Uredîospor (urediospore): sporên karokên jengê. Di çerxa jiyana karokên jengê de di qonaxa urediyumê (bi înglîzî: uredium) de tên berhemkirin.
  • Telîospor (teliospore) Di liqê bazîdiyomîkotayan de sporên karokên jengê. Sopor bi dîwarê stûr pêçayî ne û di qonaxa mitbûnê de ne,di beşa teliyum (bi înglîzî: telium) a karokê de tên berhemkirin.[10]
  • Oospor (oospore): sporên bi dîwarê stûr in. Di oosifera (bi înglîzî: oosphere) pîtandî ya hin kevzên avê, karok û karokên avê de tên berhemkirin.
  • Karpospor (carpospore): Sporên dîploîdî yên kevzê avê yên cora sor in. Piştî pîtandinê di beşa karpogoniyuma (bi înglîzî: carpogonium) kevzê de tên berhemkirin.
  • Tetraspor (tetraspore):Di kevzên avê yên sor de di carek de çebûna koma sporan a ji çar sporan ko, du spor diperisin bo kevzên mê û du spor jî diperisin bo kevzên nêr.[11]
  • Endospor-Spora navekî (endospore): Xaneyek bi bergê stûr, bi bergiriya qayim û di qonaxa mîtbûnê de ko di jingeha neguncav de di nav xaneya hin bakteriyan de tê çêkirin. Endospor bakteriyê ji bandora neyînî ya hawirdorê diparêze, gava şert û mercên jîngehê guncav bû, spor ji qonaxa mitbûnê derdikeve û diperise bo bakteriyê.
 
  • Miyospor (meiospore): spora bi dabeşbûna miyozê hatiye çêkirin
  • Mîtospor an jî konîdiyum (mitospore or conidium): spora bi dabeşbûna mîtozê hatiye çêkirin.
  • Mîkrospor (microspore): spora haploîdî ya riweka kûlîlkdar, diperise bo polenê.
  • Megaspor an jî makrospor (megaspore or macrospore): spora haploîdî ya di hêkdanka riwaka kulîlkdar de çêdibe û diperise bo gametofîta mê ya bi hêkoke yê.[12]
  • Zoospor (zoospore): Di hin bakterî, karok û kevzên avê de tê berhemkirin. Spora nezayendî ye, dîwarê xaneyê lixwe nagire, xwediyê du qamçiyan e û bi alikariya qamçiyê cih diguherîne.
  • Aplanospor (aplanospore): Spora bêqamçî û neliv a nezayendî ya ji aliyê hin karok û kevzan ve tê berhemkirin.[13].
  • Otospor (autospore): spora neliv a kevzên avê ye, he ko ji xaneya mak nehatiye berdan, geşe û peresîna xwe temam dike.[14]
  • Balîstospor( ballistospore): Spora ji spordanka karokê ber bi hewayê bi zorê tê paldan.[15]
  • Statîsmospor (statismospore): Spora ko beyî xerckirina enerjiyê, ji spordanka karokê tê berdan.[16]

Girêdanên derve

Çavkanî

  1. ^ Jump up to:a b Losos, J., Mason, K., Johnson,G., Raven, P., & Singer, S. (2016). Biology (11th ed.). New York, NY: McGraw-Hill Education.
  2. ^ Spore. Merriam-Webster.com Dictionary, Merriam-Webster, [1]. Accessed 7 Aug. 2025.
  3. ^ Cullen, K. E. (2009).Encyclopedia of Life Science. Newyork: Facts On File, Inc
  4. ^ Panawala, Lakna. (2017). Difference Between Spores and Seeds.
  5. ^ Solomon, E., Martin, C., Martin, D., & Berg, L. (2015).Biology. Stamford: Cengage Learning.
  6. ^ The Editors of Encyclopaedia Britannica. "spore". Encyclopedia Britannica, 25 Jul. 2023, [2]. Accessed 29 July 2025.
  7. ^ Maggs, Christine & Callow, Maureen. (2003). Algal Spores. 10.1038/npg.els.0000311.
  8. ^ monospore. Oxford Reference. Retrieved 6 Aug. 2025, from [3]
  9. ^ Rye, C., Wise, R., Jurukovski, V., Desaix, J., Choi, J., & Avissar, Y. (2017).Biology. Houston, Texas : OpenStax College, Rice University,
  10. ^ The Editors of Encyclopaedia Britannica. "teliospore". Encyclopedia Britannica, 7 Nov. 2016,[4]. Accessed 6 August 2025.
  11. ^ Andersen, Robert A., Lewin, Ralph A.. "algae". Encyclopedia Britannica, 9 Jun. 2025, [5] Accessed 7 August 2025.
  12. ^ Starr, C. (2007). Biology:concepts and applications (7th ed.). Boston, MA: Cengage Learning.
  13. ^ "aplanospore ." A Dictionary of Plant Sciences. . Encyclopedia.com. 18 Jul. 2025 [6]
  14. ^ “Autospore.” Merriam-Webster.com Dictionary, Merriam-Webster, [7]. Accessed 5 Aug. 2025.
  15. ^ The Editors of Encyclopaedia Britannica. "ballistospore". Encyclopedia Britannica, 24 Aug. 2015, [8]. Accessed 5 August 2025.
  16. ^ Statismospore. Oxford Reference. Retrieved 5 Aug. 2025, from [9]
at No comments:
Labels: , , , , , , , ,

2025/02/25

Konjugasyona bakteriyan

 

Ji aliyê bakteriya daner ve bi navbeynkariya pîlusan, guhaztina kopiyek plazmîdê bo bakteriya wergir, wekî konjugasyon (bi înglîzî: conjugation) tê navkirin.[1]

Bakterî bi pirbûna nezayendî zêde dibin, loma di rewşa asayî de xaneyên keç, kopiyên makexaneyê ne, ango bi dabeşbûna nîvekî, di bomaweya bakteriyan de guherîn rû nade. Lê dîsa jî hemû bakterî ne kopiyên hev in, di navbera bomaweya wan de cudahî heye. Ji bo çeşîddariya bomaweyî ya di navbera endamên haman corê bakteriyê, peyva “strain” tê bikaranîn. Wateya strain guherto an jî versiyon e. Wekî mînak, dibe ko guhertoyek E.coli li dij corek dijezindeyî bergirî ava bike, lê dibe ko di guhertoya din a heman cor bakteriyê de, ji bo avakirina bergiriyê gen tune be û ji dermanê dijezîndeyî ziyan bigire.[2]

Ji bo konjugasyonê divê bakteriyek bi yeka din ve bi navbeynkariya pîlusê girêdan ava bike û kopiya plazmîda xwe bişîne wê bakteriyê.

Li gel mutasyonan, yek ji sedemên çeşîdbûna genên ADN-ya bakteriyê jî konjugasyon e. Ji bo konjugasyonê divê bakteriyek bi yeka din ve bi navbeynkariya pîlusê girêdan ava bike û kopiya plazmîda xwe bişîne wê bakteriyê.

Di E.coli de, genên konjugasyonê kod dikin, di plazmîda bakteriyê ya bi navê “plazmîda F” de cih digirin. Ango bakteriyên ko plazmîda F lixwe digirin dikarin bi konjugasyonê, kopiyek plazmîdê bişînin bakteriyek din. Herwisa di xaneya E.coli de pîlusa ji bo konjugasyonê tê çêkirin jî, wekî “pîlusa F” tê navkirin.[3]

Plazmîda xaneya daner (bi înglîzî: donor cell) “wekî plazmîda F+” tê navkirin “F” bi wateya “hokara bipîtî” an jî “hokra F” (bi înglîzî: fertility factor - F factor) tê bikaranîn.[4] Xaneya plazmîd dide xaneyek din, wekî xaneya F+ tê navkirin. Herwiha xaneya plazmîdê werdigire jî wekî xaneya F- tê navkirin.[5] Xaneya F+ hin caran wekî xaneya nêr, xaneya F- jî wekî xaneya mê tên hesibandin. Konjugasyon ne tenê di bakteriyan de lê di arkea û hin xaneyên navikrasteqînan de jî rû dide. Di warê bakterîzaniyê de E.coli ji bo lêkolînan,wekî bakteriya mînak hatiye pejirandin, loma piraniya xebatên derbarê konjugasyonê jî pêşî li ser E.coli yê hatine kirin.[6]


Pêkhateya plazmîdê

Plazmîd parçeyek ADNyê ye û di sîtoplazmayê de bi awayekî serbest cih digire. Di piraniya bakteriyan de plazmîd heye. Herwiha arkea û hin xaneyên navikrasteqîn (êkaryot) jî plazmîd lixwe digirin. Plazmîd jî wekî mîna ADNya kromozomî ya bakteriyê, ji ADNya cotşerîdî pêk tê, bi şêweyî bazinî ye û genên kodkirina proteînan lixwe digire.[7] Ango piraniya bakterî li gel ADNya kromozomî, ADNya plazmîdî jî lixwe digirin. Plazmîd, beyî ko ji aliyê kromozoma bakteriyê ve were kontrolkirin, dikare bi tena serê xwe duhende bibe.[8]

Di xaneya bakteriyê de genên bingehîn ên ji bo geşebûn û pirbûnê, ne di plazmîdê de lê di kromozoma bazinî ya bakteriyê de ne. Ne yek lê bi sedan corên plazmîdên konjugasyonê hene. Ji van plazmîdan, a herî pir li ser xebat hatine kirin, plazmîda F (hokara F) ya E.coli ye.[9]

Di plazmîda bakteriyê de hin genên plazmîdê, bakteriyê ji madeyên jehravî diparêzin, hin gen jî ji bo bêbandorkirina dermanên dijezîndeyî (dijebakterî) kar dikin.[10] Herwiha plazmîd, destpêka duhendebûna ADN-yê (bi înglîzî: DNA replication origin) û çend genên ko guhaztina plazmîdê bo xaneya din rêk dixin jî lixwe digire. Hin genên plazmîdê kodên binebeşên proteînan nin. Binebeşên proteînê li ser parzûna xaneya bakteriyê de pêkhateyek lûleyî ya bi navê pîlus ava dikin ko ji bo guhaztina plazmîdê wekî tunelek kar dike.

Qebareya pilazmidan ne yek e. Plazmîdên herî piçûk bi dirêjiya 1000 cotên bazan in. Plazmîdên herî gir jî ji çendan hezar bazan pêk tên. Bi gelemperî di bakteriyê de plazmîdek gir cih digire, lê dibe ko di hin bakteriyan de ji plazmîdên piçûk, bi dehan plazmîd hebin.[10] Gava bakterî bi dabeşbûna nîvekî pir dibe, li gel kromozoma serekî ya bakteriyê, plazmîda wê jî duhende dibe û bi dabeşbûna bakteriyê, her yek ji xaneyên nû, kopiyek plazmîde lixwe digirin.

Hin taybetmendiyên plazmîdan

  • Plazmîd taybet in bo corek an jî hinek corên bakteriyan.
  • Plazmîd ne di bin kontrola ADN-ya serekî ya bakteriyê de ye, dikare bi tena serê xwe duhende bibe.
  • Plazmîd dikarin bi kromozoma bakteriyê ve yek bibin.
  • Hin plazmîd dikarin genên kromozoma serekî ya bakteriyê bigirin û biguhazînin bo bakteriyek din.
  • Plazmîd bi konjugasyonê tên guhaztin bo xaneyek din.
  • Bi gelemperî plazmîd bi qasî 40 gen lixwe digirin.
  • Plazmîd tenê di nav xaneyê de hene, di derveyê xaneyê de çênabin.[11]

Bikaranîna plazmîdan

Zanyar plazmîdan ji bo klonkirin (kopîkirin), guhertin an jî guhaztina genan bi kar tînin. Plazmîdên bi mabesta teqîkirinê tên bikaranîn, wekî vektor (guhêzker) tên navkirin. Lêkolîner dikarin gen an jî parçeyên ADNyê tevlê plazmîdek bikin, ji vê plazmîdê re tê gotin “plazmîda dubarepekhatî” (bi înglîzî: recombinant plasmid). Bi gelemperî plazmîda dubarepêkhatî dixin nav xaneya bakteriyê. Ji ber ko bakterî bilez dabeş dibe û berê dabeşbûnê, plazmîdê jî duhende dike, di demek kurt de gelek kopiyên plazmîda dubarepêkhatî, tên bidestxistin. Ango bi duhendebûna plazmîdê, hejmara gen an jî parçeya ADNya bi plazmîdê ve hatibûn girêdan, jî pir dibe.

Konjugasyona plazmîda F

 
Gavên konjugasyonê 
1. Xaneya daner pilus çêdike 
2. Di serê pîlusê de proteînên taybet hene, bi alîkariya van propteînan, pîlus bi xaneya wergir ve tê girêdan. Herdu xane tên nezîkê hev. 
3. Zincîrek plazmîdê tê jêkirin, zincîr vedibe û derbasî xaneya wergir dibe. 
4. Di herdu xaneyan de zincîra plazmîdê wekî qalip tê bikaranîn û zincîra temamker tê çêkirin. Xaneya wergir jî êdî dikare pîlus çêbike. Herdu xane jî wekî xaneya daner (F+) tên navkirin.


Di bakteriya daner de plazmîd heye (F+), loma dikare pîlus çêbike. Dirêjiya pîlusek asayî bi qasî 1 mm ye. Di serê pîlusê de, ji bo bi dîwarê xaneya F- ve girê bibe, proteînên taybet hene. Ji ber ko di xaneya F- de plazmîd tune, bakteriya F- nikare pilus çêbike. Xaneya F+, bi pîlusa xwe, xwe bi xaneya F- ve girê dide û xaneyê ber bi xwe ve dikişîne. Bi nezîkbûnê, di navbera herdu xaneyan de tunelek zirav peyda dibe. Berî destpêkirina duhendebûnê, plazmîda xaneya F+ di beşa binê pîlusê ya navpoşê parzûna xaneyê de girê dibe, ev beş wekî pira konjugasyonê tê navkirin. Di navbera xaneyan de çêbûna pireya sîtoplazmî, endonukleazek han dike. Endonukleaz, zincîrek plazmîdê di xala destpêka duhendebûna ADN-yê de jê dike û duhendebûn dest pê dike.[10] Duhendebûna plazmîdê wekî “duhendebûna tilorbûna çerxê” (bi înglîzî: rolling-circle replication) tê navkirin. Her ko plazmîda bazineyî xwe tilor dike, zincîra vekirî ji bazineyî diguhere bo şeweyî xêzî û di nav pîlusê de derbasî xaneya din dibe. Xaneya F+ zincîra nevekirî wekî qalip bi kar tîne, li dewsa zincîra hatî guhaztin ve, zincîrek nû ya temamker çêdike.[6] Bi vî awayî Xaneya F+ disa dibe xwediyê plazmîda du zincîrî. Ango tenê zincîrek plazmîdê tê guhaztin bo xaneya F- û temamkerê zincîrê di xaneyê de tê çêkirin.[10] Bi vî awayî xaneya F- jî dibe xwediyê plazmîdek û êdî wekî xaneya F+ tê navkirin.

Konjugasyona Xaneya Hfr

Bi gelemperî konjugasyona asayî tenê bi guhaztina plazmîdê rû dide. Lê hin caran di konjugasyonê de beşek ji ADN-ya kromozoma bakteriyê jî tê guhaztin. Heke dema konjugasyonê de plazmîda F ya hatiye guhaztin di xaneya wergir de serbest nemîne û têkilê kromozoma xaneya bakteriyê bibe, xaneyek bi ADN-ya dubarepêkhatî peyda dibe û wekî xaneya Hfr tê navkirin. “Hfr” kurtenivîsa “High frequency of recombination” e.[3] Ango xaneya ko dubarehevgirtin (dubaretêkilbûn) bi rêjeyek zêde rû dide.[3]Hfr destnîşan dike ko, xaneyên kromozomên wan bi plazmîda F ve yekbûye, dikarin genên kromozoma xwe, li gor xaneyên din, hê pirtir biguhazînin.[9] Şiyana pirbûnê di xaneya Hfr, ji xaneya F 1000 caran zêdetir e.[11]

Di xaneya hfr de ji ber ko plazmîd tevlê kromozoma bakteriyê dibe, êdî tenê gava ADN-ya kromozomê duhende dibe ew jî duhende dibe. Ango nikare bi tena serê xwe duhende bibe. Lê plazmîd hê jî genên bo konjugasyon û çêkirina pîlusan lixwe digire.[12]

Tevlêbûna plazmîda F bi kromozoma bakteriyê, pêçewane ye, ango xaneya Hfr dikare biguhere bo xaneya F+. Gava plazmîda F ji kromozoma xaneyê cihê dibe, hinek ji genên kromozomê jî bi plazmîdê ve girêdayî dimînin. Plazmîda bi parçeyên ADN-ya xaneyê wekî plazmîda F’ (bi înglîzî: prime plazmid (F’)) tê navkirin. Gava plazmîda F’ bi konjugasyonê tê guhaztin bo xaneya F-, ji ber ko hinek ADN-yên xaneya Hfr jî tê guhaztin, hin beşên genoma xaneya F- dibe diploîd.[12]

Hin caran dibe ko xaneya Hfr kromozoma xwe wekî plazmîdek gir bi kar bîne û hewl bike ko kopiyek kromozoma xwe biguhezîne xaneya F-. Ji ber ko kromozoma xaneya Hfr gelek dirêj e, guhaztin di demek dirêj de rû dide.[3] Heke karê guhaztina kromozomê bênavber bidome, di 100 xulekan de tevahiya kromozoma E.coli-yê tê guhaztin bo xaneya wergir.[12] Lê pîlusa navbera herdu xaneyan ji bo demek dirêj nikare xaneyan bi hev ve bigire, loma bi gelemperî ne tevahiya kromozomê, lê hinek ADN-ya xaneya daner bi plazmîda F tê guhaztin bo xaneya F-.

Di konjugasyona xaneya Hfr de pêşî di navbera xaneya Hfr û xaneya wergir de pira konjugasyonê ava dibe. ADN-ya xaneya daner (xaneya Hfr) li nezîkê hokara F+ (plazmîda F) vedibe û dibe zincîrek xêzî. ADN-ya tekzincîrî, ji xaneya daner ber bi xaneya wergir ve tê guhaztin. Guhaztina ADN-yê heta ko xaneya Hfr û xaneya F- ji hev cihê bibin didome. Heta cihêbûna xaneyan, hinek ADN-ya xaneya Hfr dikeve nav xaneya F-. Lê dibe ko tevahiya plazmîda F+ nehatibe guhaztin û hinek beşên wê di xaneya Hfr de mabe, loma xaneya wergir wekî xaneya F- dimîne. Parçeyên ADN-ya Hfr ên nav xaneya F-, têkilê ADN-ya xaneyê dibe. Bi vî awayî di genoma xaneya wergir de, hin gen dibin diploîdî. Di E.coli, Salmonella û Pseudomonas conjugasyona bi xaneyên Hfr rû dide.[11]

Encamên konjugasyonê

Bi konjugasyonê hejmara bakteriyan zêde nabe, loma konjugasyon corek pirbûnê nîn e. Lê bi konjugasyonê, di bomaweya xaneyê de guherîn û çeşîddarî çêdibe, ango konjugasyon hinek dişibe pirbûna zayendî. Li dawiya konjugasyona xaneya F+ de herdu xane jî dibin xaneyên F+

Hebûna plazmîdê ji bo bakteriyê derfet e. Wekî mînak, bakteriyên F+ li dij madeyên jehravî yên wekî cîwa, bakteriyê diparêzin.

Zîndewer bi wergirtina plazmîdê dibe ko bibe xwediyê hin taybetmendiyên nû ko bi eslê xwe xaneya zîndewerê ne hewceyê wan e. Ango genên ko bi plazmîdê derbasî bakteriyê bûne dibe ko ji bo demek bêkêr bin. Lê dibe ko bi guherînên hawirdorê, xane ji hebûna wê genê sûd bigire. Wekî mînak, di rewşa asayî de bakterî rastê dermanên dijebakterî (dijezîndeyî) nayên, loma ne hewce ye ko bakterî xwediyê genênên taybet bin ko li dij van dermanan proteîn berhem bikin û bergirî ava bikin. Lê gava bakterî bi dijebakterî ve rûbirû dimîne, heke di plazmîdê de genên kodkirina proteînên bo bêbandorkirina dijebakterî hebe, derfeta bakteriyê çêdibe ko berxwe bide.[5]

Girêdanên derve

Çavkanî

  1. ^ Rye, C., Wise, R., Jurukovski, V., Desaix, J., Choi, J., & Avissar, Y. (2017).Biology. Houston, Texas : OpenStax College, Rice University,
  2. ^ Brooker, R., Widmaier, E., Graham, L., & Stiling, P. (2017). Biology (4th ed.).
  3. ^ Jump up to:a b c d Parker, N., Schneegurt, M., Tu, A. T., Forster, B. M., & Lister, P. (2016). Microbiology. Houston, Texas: Rice University.
  4. ^ Hartl, D. L., & Jones, E. W. (1998). Genetics: Principles and analysis. Sudbury, MA: Jones and Bartlett. ISBN 0-7637-0489-X
  5. ^ Jump up to:a b Losos, J., Mason, K., Johnson,G., Raven, P., & Singer, S. (2016). Biology (11th ed.). New York, NY: McGraw-Hill Education.
  6. ^ Jump up to:a b Reece, Jane B. Campbell Biology : Jane B. Reece ... [et Al.]. 9th ed., Boston, Ma, Benjamin Cummings, 2011.
  7. ^ Linda Bruslind, (2019) General Microbiology. Oregon State Universuty Corvallis, OR. ISBN 978-1-955101-17-2
  8. ^ Starr, C. (2007). Biology:concepts and applications (7th ed.). Boston, MA: Cengage Learning.
  9. ^ Jump up to:a b Talaro, K.P. and Chess, B. (2012) Foundations in microbiology. 8 th. New York: McGraw-Hill. ISBN 978-0-07-337529-8
  10. ^ Jump up to:a b c d Hartwell, L. and Al, E. (2017) Genetics : from genes to genomes. Toronto: Mcgraw-Hill Education.
  11. ^ Jump up to:a b c Trivedi, P.C., Pandey, S. and Bhadauria, S. (2010) Text book of microbiology. Jaipur: Aavishkar.
  12. ^ Jump up to:a b c Hogg, Stuart (2005) Essential microbiology. New York : Wiley, 2005.


at No comments:
Labels: , , , , ,
Subscribe to: Posts (Atom)