Ducanî

 

    Di malzaroka dayikê de hebûn û peresîna yek an jî zêdetir weçeyan wekî ducanî an jî zikpirrî (bi înglîzî: pregnancy) tê navkirin. Ji bo ajalan ji dewsa ducaniyê peyva avisî tê bikaranîn.

Jiyana mirov bi pîtînê dest pê dike. Hêkexane bi spermê ve tê pîtandin. Hêka pîtandî ango zîgot dest bi dabeşbûnê dike. Bi dabeşbûna mîtozî, xaneyên nû peyda dibin, embriyo bi zêdebûna xaneyan geşe dibe, xaneyên nû diperisin bo şane û endaman.

Di destpêka ducaniyê de hêkexaneya pîtandî (zîgot) ji yek xaneyêk pêk tê. 9 meh piştî pîtînê hejmara xaneyan digihîje mîlyaran û korpeleyek bi bejna 50 cm, bi garaniya 3 - 4 kîlogram peyda dibe. Ev hemû guherîn di laşê dayikê de pêk tên. Di dirêjiya ducaniyê de, zîgot pêşî di coga hêkê de, paşê di nav malzarokê de geşe dibe û diperise. Laşê dayika ducan jî ji serî heta dawiya ducaniyê rastê hin guherînan tê. Guherînên laşê dayikê ji bo berdewamiya ducaniyê ye û amadekariyên ji bo xwedîkirina korpeleyê ye û piştî jidayikbûnê xwedîkirina dergûşê ye. Derdana hin hormanan, firehbûna malzarokê, rawestîna çerxa mehaneyê, girbûna rijênên şîrê û hwd mînak in ji bo hin guherînên di laşê dayika ducan de rû didin.

Ji bo mirov, egera ducanmayînê di temenê pêgihîştinê (herzekarî), bi destpêkirina çerxa mehaneyê dest pê dike, di salên menapozê de bi dawî dibe.

Bi eslê xwe ducanî ne bi pîtîna hêkexaneyê lê bi çeqîna embriyoyê dest pê dike. Hêkexaneya ji hêkdankê hatiye berdan, heke di nav coga hêkê de rastê spermê were, pîtîn rû dide. Divê zîgot bi qonaxa şeqbûnê dabeş bibe û pêkhateyek firexaneyî ya bi navê blastoçikildan peyda bibe. Heke blastoçikildan xwe di nav navpoşê malzarokê de biçeqînê, êdî pêvajoya ducaniyê dest pê dike. Ango ji bo ducanîmayinê pîtîna hêkexaneyê ne bes e, divê çeqîna blastoçikildanê jî rû bide. Dema ducanîbûnê de di laşê dayikê û embriyoyê de gellek gorankarî rû didin.

--Qonaxên geşebûn û peresîna mirov--

Peresîna mirov dabeşê du beşên serekî dibe, peresîna pêşzayînê (bi înglîzî:prenatal development) û peresîna paşzayînê (bi înglîzî:postnatal development).

Peresîna pêşzayînî

Piştî pîtîne, ji destpêka peydabûna embriyoyê û peresîna korpeleyê ya heta jidayikbûnê, wekî qonaxa peresîna pêşzayînî tê navkirin. Ango peresîna di dema ducaniyê de rû dide, peresîna pêşzayinê ye. Wekî hemû ajalan, laşê mirov jî ji yek xaneyek diperise. Xaneya hêkê bi navika xaneya spermê ve yek dibe û zîgot (hêkexaneya pîtandî) peyda dibe. Peydabûna zîgotê, destpêka qonaxa peresîna pêşzayînî ye.

Peresîna pêşzayînî dabeşê sê beşa dibe.

Peresîna di dirêjiya du hefteyên destpêkê ya piştî pîtînê, wekî qonaxa pêşembriyoyî (bi înglîzî: pre-embryonic stage) tê navkirin. Di vê qonaxê de dabeşbûna zîgotê rû dide, zîgot li pê hev dabeş dibe,ji vê kiryarê re tê gotin şeqbûn. Bi şeqbûnê hejmara xaneyan zêde dibe û gorankariya xaneyan dest pê dike.

Ji hefteya sêyem heta hefteya 8em a ducaniyê de weçe wekî embriyo tê navkirin. Li dewsa qonaxa embriyoyî, hin caran ev qonax wekî “qonaxa çêbûna endaman” (bi înglîzî: period of organogenesis) jî tê navkirin. Di qonaxa embriyoyî de hema hemû endaman laş dirist dibin.

Maweya ji hefteya 9em heta jidayikbûnê ya peresînê jî wekî qonaxa korpeleyî (bi înglîzî: fetal period) tê navkirin. Di vê qonaxê de ji bo weçeyê, êdî ne peyva embriyo lê peyva korpele(bi înglîzî:fetus) tê bikaranin. Di qonaxa korpeleyî de şane û endam diperisin,laşê korpeleyê geşe dibe.

--Maweya ducaniyê--

Bi gelemperî maweya ducaniyê bi qasî neh meh e. Maweya ducaniyê bi du awayê tê diyarkirin.

1. Roja dawîn a xwîndîtina dawî wekî destpêka ducaniyê tê hesîbandin. Li gor vê hesabê maweya ducaniya mirov bi qasî 40 hefte ye.

2.Lê heke qonaxa hêkdananê ya dawî wekî destpêka ducaniyê were pejirandin, vê gavê mawaya ducaniyê 38 hefte ye.

Ango maweya ducaniyê ji pîtîna hêkê şûnve 38 hefte an jî ji xwîndîtina dawî şûnve 40 hefte ye.

Di nav laşê dayikê de maweya peresîna weçeyê ji bo hemû memikdaran ne yek e. Wekî mînak, avisiya mişkan 3 hefte, avisiya fîlan jî bi qasî 22 meh ê.

Pêvajoya ducaniya mirov dabeşê sê sêyekan (bi înglîzî: trimesters) dibe Her sêyek bi qasî 13 hefte ye.

Maweya ducaniyê û maweya qonaxên ducaniyê di hemû çavkaniyan de ne yek e, lê nêzikê hev in. Li gor hin çavkaniyan maweya qonaxên ducaniyê bi mehan tê navkirin li gor vê esasê, ji pîtînê heta dawiya meha 3em a ducaniyê wekî sêyeka yekem, ji meha 4em heta dawiya meha 6em a ducaniyê wekî sêyeka duyem û ji meha 7em a ducaniyê heta jidayikbûnê jî wekî sêyaka sêyem tê navkirin.

Lê di hinek çavkaniyan de jî maweya qonaxên ducaniyê bi hefteyan tê navkirin. Li gor vê esasê,

1 heta 12 hefteyên ducaniyê sêyeka yekem, 13 heta 25 hefteyên ducaniyê sêyeka duyem û 26 heta 38 hefteyên ducaniyê jî wekî sêyake sêyem tê navkirin.

--Qonaxa pêşembriyoyî û qonaxa embriyoyî ya peresînê (1-8 hefte)--

Hefteyên 1 heta 4ê ducaniyê de,

Peresîna du hefteyên pêşîn, wekî peresîna pêşembriyoyî tê navkirin. Hêkexane di coga hêkê de rastê spermê tê û pîtîn rû dide. Hêka pîtandî (zîgot) dest bi dabeşbûnê dike û pêkhateyek firexaneyî ya bi navê blastoçikildan peyda dibe. Hefteyek piştî pîtinê, blastoçikildan xwe bi rûyê navpoşê malzarokê ve girê dide, ev bûyer wekî çeqîn tê navkirin. Hefteya duyemîn a ducaniyê de plasenta dirist dibe. Çînên diristker ên yekem û piştebendik diperise.

Di hefteya çarem a ducaniyê de êdî çêbûna endaman (bi înglîzî: organogenesis) dest pê dike. Kelênên pêşîn yê demaxê, û kelênên laşê embriyoyê diperise, demarîbûn (bi înglîzî: neurulation) dest pê dike. Diristbûna lûleyên xwînê dest pê dike. Di tûrikê zerikê, elentoyis û koriyonê de xwîn dirist dibe.Dil dirist dibe û dest bi lêdanê dike. Embriyo xuya dibe. Coga pêşîn a herisê peyda dibe. Gopikên ling û mil peyda dibin. Çav û guh dest bi peresînê dikin. Kilik peyda dibe. Di dawiya hefteya çarem a ducaniyê de dirêjiya embriyoyê bi qasî 5 mîlîmetre ye.

Hefteyên 5 heta 8ê ducaniyê de,

Dirêjiya embriyoyê bi qasî 3 cm û giraniya wê jî bi qasî gramek e. Mil û ling diyar dibe. Dil diperise û dibe çar çavî. Difin diperise û pehn xuya dibe. Palikên çav bi hev re zeliqî ne, çav ji hev dûr in. Hestîbûn dest pê dike. Di kezebê de berhemanîna xaneyên xwînê dest pê dike. Gorankariya endamên zaûzê yên derve pêk tê. Lûleyên xwînê yên serekî dirist dibin. Endamên navî peresîna xwe didomin. Kilik winda dibe.

--Qonaxa korpeleyî ya peresînê--

Hefteyên 9 heta 12yê ducaniyê de

Bejna korpeleyê bi qasî 7.5 cm, giraniya wê bi qasî 30 gram e. Serê korpeleyê bi qasî nîvê bejna wê yê. Ango di vê qonaxa peresînê de serê korpeleyê li gor laşê wê gelek gir xuya dibe. Demax geşebûnê didome. Rûyê korpeleyê fireh e. Çav girtî nê û ji hev dûr in. Guhên derve diperisin. Hestîbûn didome. Mil geşe dibin û digihîjên dirêjiya xwe ya asayî, lê ling hê bi têra xwe dirêj nîn in. Dillêdan dikare were bihîstin. Ji endamên zaûzê yên derve, zayenda korpeleyê diyar dibe. Li gel kezebê, moxê sor ê hestiyê, tîmus û sipil jî xaneyên xwînê berhem dikin. Koendamên laş peresîna xwe didomin. Korpele di cihê xwe de dilive lê livînên korpeleyê ji aliyê dayikê ve nayên hestkirin.

Hefteyên 13 heta 16yê ducaniyê

Bejna korpeleyê bi qasî 18 cm, giraniya wê jî bi qasî 100 gram e. Serê wê li gor laşê wê piçûktir e. Çav nezî hev dibin û di cihê xwe yên maînde de cih dibin. Ling dirêj dibin. Korpele hê pirtir dişibe mirov. Koendamên laş bi lez diperisin.

Hefteyên 17 heta 20ê ducaniyê

Bejna korpeleyê 25-30 cm, giraniya wê 200-450 gram e. Rêjeya qebareya serî û ya laş lihevhatî ye. Bijangên çavan û por xuya dibin. Geşebûn hêdî dibe lê dirêjbûna lingan didome. Laşê korpeleyê bi mûyên zirav û nerm dapoşî ye. Piştî jidayikbûnê ji bo dabînkirina germahiya laşê korpeleyê, di laşê korpeleyê de çewriyê qehweyî (bi înglîzî:brown fat) tê berhemkrin û embarkirin. Êdî dayik hest bi livîna korpeleyê dibe.

Hefteyên 21 heta 25ê ducaniyê

Bejna korpeleyê 27-35 cm, giraniya wê 550-800 gram e. Çermê korpeleyê qurmiçî ye û bi rengê pembeyî ye. Sikildanokên pişikan fireh dibin.

Hefteyên 26 heta 29ê ducaniyê

Korpele bi dirêjiya 32-42 cm û bi graniya 1100- 1350 gram e.

Rêjeya qebareya serî û laşê korpeleyê asayî dixuyê. Çavên korpeleyê vekirî ne. Nînokên pêyê xuya dibin. % 3.5 ê giraniya laşê korpeleyê ji çewrî pêk tê. Ji ber zêdebûna çewriyê hin qurmiçiyên çerm winda dibin. Korpeleyên kur de (korpeleyên nêr), gun ber bi tûrikê gun ve dadikevin. Çavkaniya sereke ya berhemkirna xaneyên xwînê moxê sor e. Koendama demarê ya navendî bi têra xwe diperisê, loma heke ji dayikbûnek pêşwext rû bide, egera saxmayina korpeleyê heye. Lê divê korpele li nexweşxaneyê, di bin çawderiya bijîjk de be.

Hefteyên 30 heta 34ê ducaniyê

Bejna korpeleyê 42-45 cm, giraniya wê 2000-2300 gram e. Çerm lûs e û bi rengê pembeyî ye. Korpele di nav malzarokê de bi ser berjerî cih dibe, ango serê korpeleyê, ber bi stûyê malzarokê ye. Refleks peyda dibin. %8ê giraniya laş ji çewrî pêk tê. Heke jidayikbûna pêşwext rû bide, egera jiyîna korpeleyê zêde ye.

Hefteyên 35–38ê ducaniyê

Bejna korpeleyê gihîştiye 50 cm û giraniya wê jî 3000-4000 gram e. Çerm bi rengê pembeyî-şînî ye. Bi nêzîkbûna jidayikbûnê, leza geşebûnê kêm dibe.% 16yê giraniya laş ji çewrî pêk tê. Di korpeleyên kur de, gun di nav tûrikê gun de ne. Geşebûn û peresîna korpeleyê piştî jidayikbûnê jî didome.

--Nîşanên ducanmayinê--

Nîşanên ducanmayînê di hemû jinan de ne heman e, dibe ko dayikêk hema di destpêka ducaniyê de bi hemû nîşanên ducanmayinê ve rûbirû bibe lê li dayikêk din de hinek nîşan neyên dîtin.

Nîşana serekî ya ducanmayinê rawestina qonaxa xwînditinê (bi înglîzî: menstrual period) ye. Heke li pêy hev du car çerxa mehane (bi înglîzî:menstrual cycle) têk biçe û xwîndîtin rû nede, dibe ko dayik ducan mabe. Lê rûnedana xwîndîtinê bi tena serê xwe ne bes e ko mirov bibêje ducanî dest pê kiriye an na. Hin caran ji bo sedemên cuda jî dibe ko bêyî rûdana ducaniyê ahenga têkçûna xwîndîtinê rû bide. Loma dayikên ko bi têkçûna xwîndîtinê re rûbirû mane, divê ji aliyê bijîjk ve were kontolkirin ko gelo rawestîna xwîndîtinê ji ber ducanmayînê ye an ji ber nexweşiyekî ye.

Di xwînê de an jî di nav mîzê de hebûna hormona koriyonî ya henderê gonadan (bi înglîzî: human chorionic gonadotropin (hCG)) nîşana ducanmayinê ye. Ji xeynî van nîşanan, di hefteyên pêşîn ên ducaniyê de, dil lihevketin (bi taybetî serê sibehê), bilindbûna taya laş, sergêjî an jî dewx çûyîn jî dibe ko wekî nîşanên ducanmayînê bin.

--Gorankariyên laşê dayikê di ducaniyê de--

Laşê dayikê hema bi ducanimayinê dest bi guherînê dike. Gorankariyên laşê dayikê ji bo destekkirina tenduristiya dayikê û ya embriyoyê ye. Hemû beşên laşê wê hê pirtir kar dike. Mînak, divê dilê dayikê xwînê li gel laşê diyikê ji bo plasentaya korpeleyê jî pompe bike, loma dilê dayikê %30 zêdetir xwîn pompe dike.

Sêyeka yekem (12 hefteyên pêşîn a ducaniyê) de guherîn ji derve yê laş de nayin sehkirin.

Dayik di hefteyên destpêka ducaniyê de hê pirtir westiyayî hest dike. Rewşên wekî dil li hev ketin, qebz (zikgîrî), zû zû mîzkirin, guherîn di memikan de, hestên wekî xwesteka zêde ji bo hin xurekan, dewx çûyîn an jî sergêjî û zikwerimî di dayikê de peyda dibin.

Sêyeka duyem (hefteyên 13-25 ê ducaniyê) de navteng stûr dibe, zikê dayikê gir dibe û dayik êdî wekî ducan xuya dibe.

Zikgîrî, dilekize (bi înglîzî: heartburn), sistiya herîskirinê (bêhezmî), girbûna memikan didome, xwesteka xwarinê zêde dibe, dest, ling, gozek û rû piçekî diwerimin. Livînên korpeleyê ji aliyê dayikê ve tê hestkirin.

Giraniya dayikê zêde dibe,%30yê zêdebûna giraniyê ji ber korpele, plasenta û şileya seravê ye. %60 zêdebûna giraniyê jî ji zêdebûna qebareya xwînê, zêdebûna çewriyê laş û ji kombûna şileya laş pêk tê.

Sêyeka sêyem (hefteyên 26-40ê ducaniyê) de qebareya laşê dayikê zêde dibe. Gêşebûna herî bilez di seyeka sêyem de rû dide. Pizdan (korpele + plasenta + navkebendik û serav) gir dibe û navpençika dayikê tehn dide. Tengasîya henasedanê, westiyayibûn, livîna dayikê de dijwarî, di raketinê de zehmetî û zû zû mîzkirin, rû dide. Bi gelemperî di dirêjiya ducaniyê de giraniya dayik her hefte bi qasî 450 gram zêde dibe.

*Ev xebat li ser wîkîpediyaya kurdî jî hat zêdekirin.

https://ku.wikipedia.org/wiki/Ducan%C3%AE...

Plasenta

 

    Plasenta, hevalpiçûk an jî wêllaş (bi înglîzî: placenta), pekhateyek taybet ji bo alûgorkirina madeyan di navbera xwîna dayik û xwîna korpelêyê de

    Di cîhana ajalan de li gor peresîna embriyo û korpeleyê, pola memikdaran ji sê jêrepolan pêk tê;

memikdarên hêkker, memikdarên tûrikî, memikdarên plasentayî. Her wekî ji navê wê jî diyar e, embriyoyên memikdarên plasentayî bi navbeynkariya plasentayê bi navpoşê malzarokê dayika xwe ve girêdayî ye.

    Kangûrû (bi înglîzî: kangaroo) ajalek memikdar e,lê plasenta ya embriyoya kangûrûyê bi têra xwe naperise ji ber wê yekê, korpeleya hê bi têra xwe neperisî ji dayik dibe û peresîna xwe di tûrikê dayika xwe de bi şîrmijandinê didome, loma navê van ajalan memikdarên tûrikî ne.

    Ajalek memikdar a bi navê platîpûs (bi latînî: platypus) heye, her çiqas ev ajal pirraniya taybetmendiyên memikdaran lixwe bigre jî, korpeleya vê ajalê bi hêkkirinê peyda dibe. Ango platîpûs mîna balindeyek hêk dike, piştê kurkketinê çêjik ji hêkê derdikevin û bi şîrên dayikê tên xwedîkirin. Gopika memikên platîbûs nîne, şîr ji çerm diherike ser pirçên wê, çêjik şîrê ne ji memikan lê ji pirçan dimijin. Memikdarên hêkker û memikdarên tûrikî taybet in ji bo parzemîna Awistralyayê û başûrê parzemîna Emerikayê. Pirraniya memikdarên cîhana ajalan, ji memikdarên plasentayî pêk tên. Mirov, hirç, çêlek, mişk, rovî û şêr mînak in bo memikdarên plasentayî.

--Peresîn û pêkhateya plasentayê--

    Blastoçikildan pêkhateyek piçûk e, ji bo çebûna korpeleyê divê bi têra xwe xurek û madeyên pêwîst bigihîje xaneyên balastoçikildanê ko xane dabeş bibin, biperisin û bibin embriyo û korpele. Di dirêjiya 2 heta 4 heftên peresînê de embriyo xurekê ji navpoşê malzarokê dabîn dike. Paşê plasenta peyda dibe, xurek û madeyên pêwist ji xwîna dayikê bi navbeynkariya plasentayê derbasî nav xwîna embriyo û korpeleyê dibin. Ango plasenta endamek taybet e ji bo nezîkkirina herrika xwîna korpeleyê bi xwîna dayikê ve.

    Piştî çeqîna blastoçikildanê, ji çîna koriyonê, pêkhateyên bi şeweyî tilî ber bi navpoşê malzarokê dirêj dibin. Ji van pêkhateyan re tê gotin memîleyên koriyonî.Memîleyên koriyonî dewlemend in bi lûleyên xwînê. Xaneyên çîna koriyonê enzîmên herisê lixwe digirin. Bi van enzîman xaneyên navpoşê malzarokê diherisînin.Her ko memîle dirêj dibin, xaneyên navpoşê malzarokê diruxînin û di navpoşê malzarokê de valahiyên (hewz) piçûk peyda dibe. Valahiyên navpoşê malzarokê bi xwîna dayikê tijî dibin, memileyên koriyonî jî xwe dirêjê nav vê xwînê dikin. Bi vî awayî plasenta dirist dibe.

Plasenta endamek bi şêweyî xepleyî ye. Rûyê aliyê korpeleyê ya plasentayê qoqiz e, rûyê aliyê malzarokê pehn e. Giraniya plasentayê bi qasî yek kîlogram e. Plasenta ji du beşan pêk tê, beşa aliyê dayikê û ya aliyê korpeleyê. Beşa aliyê dayikê ya plasentayê wekî pişka plasentayê ya dayikê tê navkirin. Ev pişk ji rûkeşeşane, xwînber û xwînhênerên navpoşa malzarokê pêk tê.Beşa aliyê korpeleyê ji koriyonê pêk tê û wekî pişka plasentayê ya korpeleyê tê navkirin. Ji çîna naverast (mezoderm) a embriyoyê xaneyên mezenşîmî (mesenchymal cells) peyda dibin û di nav memîleyan de kom dibin. Bi gorankariya xaneyên mezenşîmî, lûleyên xwînê ava dibin. Di nav van lûleyên xwînê de sê hev lûle, wekî lûleyên xwînê yên navikebendikê tên navkirin. Di navbera plasenta û korpeleyê de navikebendik (bi înglîzî:umblical cord) heye. Xwîna embriyoyê bi xwînberên navikebendikê digihîje plasentayê û bi xwînhênera navikebendikê jî vedigere laşê embriyoyê.

Pirraniya plasentayê ji lûleyên xwînê yên dayik û yên embriyoyê pêk tê. Bi eslê xwe plasenta xwîna embriyo û ya dayikê ji hev cuda digire û nahêle xwîna herdu aliyan têkilî hev bibe.

Xurek û oksîjen ji lûleyên xwîna dayikê derbasî nav xwîna dayikê ya derdora memileyan dibin, ji wir jî bi belavbûnê (dîfuzyon) an jî bi veguhastina çalak derbasî nav lûleyên xwîna korpeleyê dibin. Karbona dîoksîd û hin paşmayîyên din jî ji lûleyên xwîna korpeleyê ber bi xwîna dayik ve tên guhestin.

--Erkên plasentayê--

Sê erkên serekî yê plasentayê heye.

1. Di navbera xwîna korpeleyê û ya dayikê de alûgorkirina xurek, madeyên paşmayî û gazên henaseyê

2. Ji bo geşebûn û peresîna korpeleye, ji bo rawstandina helweşîna navpoşê malzarokê û ji bo pêkanîna hin guherînan di laşê dayikê de, plasenta hormonan der dide.

3. Ji bo dabînkirina bergiriya sist, gîhandina dijetenên dayikê bo embriyo û korpeleyê.

Erkê alûgorkirina madeyan

Ji bo geşebûn û peresîna korpeleyê, xurekemade, hormon,vîtamîn, mîneral, av û hwd ji xwîna dayikê derbasî xwîna korpeleyê dibe.

Di laşê korpeleyê de ji karlêkên kîmyayî madeyên paşmayî peyda dibe. Ji ber ko koendama deravêtinê ya korpeleyê hê çalak nîn e, madeyên paşmayî bi navbeynkariya plasentayê, ber bi xwîna dayikê ve tên guhaztin.

Erkê henasedanê

Pişikên korpeleyê piştê ji dayikbûnê çalak dibin bo alûgorkirina gazên oksîjen û karbona dîoksîdê. Loma di dirêjiya ducaniyê de ji bo alûgorkirina gazen henaseyê, plasenta kar dike. Oksîjena korpeleyê ji xwîna dayikê bi belavbûnê (dîfuzyon) tê dabînkirin. Herwiha karbona dîoksîda nav xwîna korpeleyê jî bi navbeynkariya plasentayê derbasî xwîna dayikê dibe.

Erkê hormonderdanê

Plasenta komek hormon jî berhem dike û der dide, loma li gel karên din, plasenta wekî rijênek jî kar dike.

Hormonên plasentayê;

1. Hormona koriyonî ya handerê gonadên mirov(human chorionic gonadotropin(hCG))

2. Êstrocen

3. Procesteron

4. Hormona koryonî ya handrê memikên mirov(human chorionic somatomammotropin(HCS))

5. Rîlaksîn (relaxin).

    Hormona koriyonî ya handerên gonadên mirov (hCH) bandor li ser tenê zer dike, rê li ber hilweşîna tenê zer digire, bi vî awayî stûriya navpoşê malzarokê tê parastin.Ango hCH berdewamiya derdana hormonên tenê zer dabîn dike. Procesteron û êstrocen pêşî ji aliyê tenê zer ve tê derdan, paşê ji aliyê plasentayê ve tê derdan. Ev herdu hormon gellek girîng in ji bo berdewamiya ducaniyê. Heke di nav du mehên destpêkê ya ducaniyê de, di xwîna laşê dayikê de asta hCG nizim be, an jî hCG qet tune be, tenê zer hildiweşe. Ji ber hilweşîna tenê zer, stûriya navpoşê malzarokê kêm dibe, çeqîna embriyoyê bi ser nakeve, jiberçûna embriyoyê rû dide û dawî li ducaniyê tê. Herwisa hCG di dirêjiya ducaniyê de rê li ber hêkdanê jî digire.

    Di korpeleyên nêr de çalakiya hCG dişibe çalakiya hormona handerê tenê zer (LH) a mirovên pêgihîştî. hCG di korpeleyên nêr de xaneyên Leydig han dike bo derdana testosteronê. Testosteron pêwist e ji bo peresîna endamên zaûzê ya korpeleya nêr. Herwisa hCG bandor li ser koendama bergiriya dayikê dike û korpeleyê ji bandorên neyînî yên koendama bergiriya dayikê diparêze.

Erk û pêkhateya êstrocena plasentayî û êstrocena hêkdankê heman in.

• Êstrocen rê li ber firehbûna malzarokê ve dike, bi vî awayî cih peyda dibe ji bo korpeleya roj bi roj geşe dibe.

• Êstrocen bandor li ser memikên dayikê dike, memik gir dibin û cogên şîrê diperisin.

• Êstrocen dibe sedema firehbûna endamên zaûzê ya derve ya dayikê.

• Êstrocen besterên hewzê (bi înglîzî: pelvic ligaments) sist dike bi vî awayî di coga zayînê de derbasbûna korpeleyê hêsantir dibe.

Erk û pêkhateya procesterona ji plasentayê tê derdan û ya ji hêkdankê tê derdan heman in.

• Procesteron navpoşê malzarokê amade dike bo çeqîna embriyoyê û çêbûna plasentayê.

• Bi bandora procesteronê, hin ji şaneya navpoşê malzarokê hildiweşe û navpoşê malzarokê bi lûleyên xwînê dewlemend dibe.

• Di navpoşê malzarokê de bi hankirina procesteronê xaneyên desîdal (decidual cells) diperisin. Heta çêbûna plasentayê, xurekê embriyoyê ji xaneyên desîdal tê dabînkirin.

• Procesteron di dirêjiya ducaniyê de rê li ber girjbûna masûlkeyên malzarokê digire ko korpele heta dawiya ducaniyê di malzarokê de bimîne û biperise.

• Procesteron jî wekî êstrocenê bandor li memikên dayikê dike, memik gir dibin û cogên şîrê fireh dibin, rijênên şîrê diperisin û ji bo derdana şîrê amade dibin.

    Hormona koryonî ya handrê memikên mirov (Human chorionic somatomammotropin (HCS)) hormonek peptîdî ya plasentayê ye. Hin caran ev hormon wekî “hormona plasentayî ya çêkerê şîr”(bi înglîzî: placental lactogen) jî tê navkirin. Bandora wê mîna hormona prolaktîn û hormona geşê ya hîpofîzê ye. Bi taybetî li ser geşebûna memikên dayikê û li ser geşebûna korpeleyê bandor dike. HCS di xwîna dayikê de rêjeya glukoz û çewriyê zêde dike, bi vî awayî hê pirtir xurek derbasî xwîna korpeleyê dibe. Korpele bi alikariya van xurekan diperise û geşe dibe.

    Rîlaksîn(relaxin) hormonek firepeptîdî ye, ji tenê zer tê derdan. Dema zarokanînê (zayîn) de plasenta û memikên dayikê gelelk ji hormona rîlaksînê der didin. Rîlaksîn stûyê malzarokê fire dike bo derbasbûna korpeleyê.

Erkê dabinkirina bergiriyê

    Koendama bergiriyê ya korpele piştê ji dayikbûnê diperise û çalak dibe. Lê korpele bi alîkariya koendama bergiriya dayikê ji hin hokarên nexweşiyan tê parastin. Ji xwîna dayikê hin dijeten derbasî nav xwîna korpeleyê dibe û bergiriya sist a korpeleyê dabîn dike.

    Mixabîn li gel madeyên sûdbexş, dibe ko madeyên ziyanbexş jî ji xwîna dayikê derbasî xwîna korpeleyê bibe. Dema ducaniyê, korpele ji pişikên dayikê sûd digire. Loma divê dayik cigare nekişîne, an na madeyên nav tûtina cixareyê jî ji xwîna dayikê derbasî laşê korpeleyê dibe. Herwisa heke dayik di ducaniyê de alkol vebixwe an jî derman bigire, ev madeyan jî derbasî xwîna korpeleyê dibin û bandorek neyînî li ser peresîna korpeleyê dikin. Dibe ko hokarên hin nexweşiyan jî ji dayikê derbasî korpeleyê bibe.Wekî mînak, heke dayik bi nexweşiya AIDS (nîşana nemana bergiriya destketî) be, vîrûsa nexweşiyê bi navbeynkariya plasentayê derbasî korpeleyê dibe,korpele jî bi nexweşiya AIDS ji dayik dibe.

*Ev xebat li ser wîkîpediyaya kurdî jî hat zêdekirin

https://ku.wikipedia.org/wiki/Plasenta