Çeqîn

 

    Peresîna weçeyê ya ji pîtîna xaneya hêkê heta dawiya çeqînê, wekî peresîna pêşembriyoyî tê navkirin. Piştî hekdananê, eger hêkexane di nav 24 seatan de di coga hêkê de raste spermê were, pîtîn rû dide. Hêka pîtandî wekî zîgot tê navkirin. Zîgot ji coga hêkê ber bi malzarokê ve tê şandin. Dema zîgot di nav coga hêkê de ye, bo xwedîkirina zîgotê xurek ji xaneyên coga hêkê tê derdan.

Di coga hêkê de zîgot dest bi dabeşbûnê dike. Ev dabeşbûn wekî şeqbûn tê navkirin. Koma xaneyên nû êdî wekî pêşembriyo an jî embriyo tê navkirin. Embriyoya 16-100 xaneyî wekî morula tê navkirin. Gava hejmara xaneyên bi şeqbûnê çêbûne ji sedî zêdetir dibin, êdî embriyo wekî blastula tê navkirin.

--Pêkhateya blastoçikildanê--

Xaneyên blastula, wekî blastomer tên navkirin. Xaneyên blastomer bi awayek şidî be hevre girêdayî ne. Embriyoya mirov di qonaxa blastula de wekî blastoçikildan (bi inglîzî: blastocyst) tê navkirin.
Blastoçikildan ji du beşan pêk tê: koma xaneyên navî (bi înglîzî: inner cell mass) û li derdora wan jî korîon (chorion).
Korpele ji koma xanêyên navî peyda dibe. Ango koma xaneyên navî, xaneyên bineretî (bi înglîzî: stem cells) ne û bi gorankariya van xaneyan şane û endamên embryoyê peyda dibe. Korîon jî dibe beşek plasentayê û çînên parezger ên embriyoyê. Xaneyên beşa korîonê wekî xaneyên trofoblast (bi înglîzî: trophoblast cells) tên navkirin.

--Pêvajoya çeqînê--

Embriyo derdora roja pêncem a peresînê de digihîje malzarokê. Navçeya zelal (bi latînî: zona pellucida) a dora embriyoyê hildiweşe û embriyo bi qasî du rojan di kelêna(valahî) malzarokê de serbest dimîne. Di vê demê de embriyo bi derdanên rijênên malzarokê tê xwedîkirin.
Bi gelemperî 5 heta 7 roj li pêy hêkdananê embriyo pêvajoya çeqînê dide destpêkirin, blastoçikildan xwe bi navpoşê malzarokê ve girê dide û çeqîn rû dide. Xaneyên trofoblast ên bi navpoşê malzarokê ve hatine girêdan, enzîm der didin. Enzîm ji bo cihbûna embriyoyê beşek piçûka ji navpoşê malzarokê hildiweşîne. Blastoçikildan niqûmê (noqê) nav navpoşê malzarokê dibe, ev bûyer wekî çeqîn tê navkirin. Di nav 1 heta 3 rojan de blastoçikildan bi tevahî noqê navpoşê malzarokê dibe. Xaneyên malzarokê beşa hilweşiyayî car din çêdike. Bi vî awayî embriyo di nav navpoşê malzarokê de dimîne û peresîna embriyoyê li wir didome.

--Ji bo çeqînê amdekariyên malzarokê--

Xestiya hormonên êstrocen û procesteron bandor li ser navpoşê malzarokê dike bo wergirtina embriyoyê. Ji bo çeqînek serkeftî, divê di laş de rêjeya êstrocen kêm, rêjeya procesteron jî zêde be. Herwisa divê tenê zer bi têra xwe hormona procesteron der bide.

Piştî hêkdananê, qonaxa derdanê ya malzarokê dest pê dike. Di vê qonaxê de, malzarok û navpoşê malzarokê ji ber derdana hormona procesteron xwe ji bo egera çeqîna embriyoyê amade dikin. Hormona procesteron ji tenê zer (bi latînî: corpus luteum) tê derdan.
Bi bandora procesteron û êstrocenê, xwînberên malzarokê bi şêweyê lûlpêç fireh dibin,navpoşê malzarokê stûr dibe. Herwisa rijênên malzarokê gir dibin. Ji van rijênan bo embriyoyê şilemeniya xurek tê derdan. Derdana xurek hê ko embriyo li nav diwerê malzarokê cih nebûye dest pê dike. Bi taybetî di xwînê de xestiya bilind a procesteronê hê pirtir bandor li ser derdana malzarokê dike. Gava çeqîn rû dide, ji ber derdana pocesteronê ya tenê zer, stûrbûna navpoşê malzarokê jî hê zêdetir dibe.

Bi eslê xwe ducanî ne bi pîtîna hêkexaneyê, lê piştê çeqînê dest pê dike. Ango ducanî hefteyek piştî pîtînê dest pê dike. Heke çeqîn rû nede, hêka pîtandî (zîgot) an jî blastoçikildan ji laşê dayikê tê avêtin. Bi qasî % 75ê têkçûnên ducanmayînê ji ber biserneketina çeqînê rû dide.

--Ducaniya derekî--

ji bo çeqîna embriyoyê û berdewamiya ducaniyê, di nav malzarokê de beşa paş û beşa jorê navpoşê malzarokê cihê asayî û ewle ne.
Hin caran xaneya pîtandî ne li beşa asayî ya navpoşê malzarokê de, lê li hin cihên din de diçeqe. Heke çeqîna zîgot an jî embriyoyê di coga hêkê de an jî li aliyê derveyî diwarê malzarokê de rû bide, ev ducanî wekî ducaniya derekî (bi înglîzî: ectopic pregnancy) tê navkirin. Ducaniya derekî de egera geşebûn û peresîna asayî ya embriyoyê tune, herwisa ev rewş gefek xeter e ji bo jiyana dayikê. Ducaniyên derekî bi neştergeriyê tên dawîkirin.

* Ev xebat li ser wîkîpediyaya kurdî jî hat zêdekirin.
https://ku.wikipedia.org/wiki/%C3%87eq%C3%AEn

Paşragihandina neyînî

 

    Paşragihandina neyînî (bi înglîzî: negative feedback) rêbazek hevsengiya navekî ye ko berhema dawî ya rêzeçalakiyê, rê li ber heman rêzeçalakiyê digire.

    Ji ber zîndeçalakiyên xane û şaneyên zîndwerê an jî ji ber hawîrdora derve ya zîndewerê, di hawirdora navî ya zîndewerê de kêmbûn an jî zêdebûna hin tiştan peyda dibe. Ango di hawirdora navî ya zîndewerê de asta asayî (bi înglîzî: set point) ya hin tiştan diguhere, lê divê hemû guherîn bêne sererastkirin. Ji bo hevsengiya navekî, divê zîndewer ji guherînên hawirdora derveye û hawirdora navî ya laşê xwe agahdar be. Zîndewer bi wergirên xwe ji hawirdora xwe agahî tov dike.

Zîndewer ji bo hevsengiya navekî du cor paşragihandin bi kar tînin:

paşragihandina neyînî û

paşragihandina erenî (bi înglîzî: positive feedback).

    Paşragihandina neyînî rêbaza bingehîn e bo rêkxistina hevsengiya navekî ya ajalan. Paşragihandina neyînî di kontrolkirina hevsengiya navekî de, pêvajoya guhertina aresteya kartêkirê dabîn dike. Guherînên wekî mîna pH a xwînê, asta glukoza xwînê, germahiya laş, rêjeya kalsiyuma laş û hvd bi rêbaza paşragihandina neyînî, ber bi nêzîkê xala asayî ve tên zivirîn. Heke guherîn ber bi jorê xala asayî be, paşragihandina neyînî guherînê dadixîne xala asayî. Na heke guherîn ber bi jêrê xala asayî be, vê gavê paşragihandina neyînê guherînê ber bi asta xala asayî bilind dike.

Wekî mînak, xala asayî ya glukoza xwîna mirov 90 mg/100 ml ye, heke di xwînê de ji ber hin sedeman asta glukozê ji xala asayî bilindtir bibe, ango rêjeya şekira xwînê zêde bibe, bi alîkariya hormona însulînê asata glukozê ber bi xala asayî tê nizimkirin. Ev çalakî paşragihandina neyînî ye. Herwisa heke asta glukoza xwînê ji xala asayî nizimtir bibe, vê gavê bi alîkariya hormona glukagonê asta glukoza xwînê ber bi xala asayî tê zêdekirin, ev çalakî jî paşragihandina neyînî ye.

    Pêvajoya hevsengiya navekî bi rêzeçalakiyan rû dide, dawiyê de berhemek peyda dibe. Ev berhema dawî bandor li ser gava yekem a rêzeçalakiyê dike û arasteya rêzeçalakiyê diguherîne. Ji bo rêkxistina piraniya hormonan, paşragihandina neyî tê bikaranîn. Bi vî awayê rê li ber zêdebûna asta hormonên xwînê tê girtin.

    Sê pêkhateyên serkî yên hevsengiya navekî heye: wergir, navenda kontrolê û pekhateya armanc.

    Wergir (bi înglîzî: sensor) ji guherînên hawirdora navî agahdar dibe û agahî dişîne navenda kontrolê.

    Navenda kontrolê (bi înglîzî: control center) agahiyên ji wergiran û xala asayî dide ber hev, heke di navbera agahiya wergir û xala asayî de cudahî hebe, navenda kontrolê pekhateya armanc çalak dike.

    Pêkhateya armanc (bi înglîzî: effector) xane, şane an jî endamên taybet in û guherînan bir bi xala asayî sererast dikin. Piştê sererastkirinê êdî çalakiya wergirê radiweste.

Ango hebûna paşragihandina neyînî bi dabînkirina hevsengiya navekî de diqede.

Wekî mînak, gava di laşê mirov de asta pestoya xwînê bilind dibe, wergirên hestê (pestanewergir) navenda kontrolê (demax ) ji bilindbûna pestoyê agahdar dike. Navend, şandina sînyalan bo masûlkeyan diwarê xwînberan dide sekandin. Xwînber xav dibin û fireh dibin bi vî awayê qebareya xwînberan zêde dibe, pestoya xwîna nav xwînberan kêm dibe. Gava pestoya xwînê daket asta asyî, êdî hestewergir sînyal naşînin navenda kontrolê..

*Ev xebat li ser wîkîpediyaya kurdî jî hat zêdekirin.

https://ku.wikipedia.org/.../Pa%C5%9Fragihandina_ney%C3...

Procesteron

Procesteron an jî procîstiron (bi înglîzî: progesterone), hormona koendama zaûzêya mêyan e ko bi gelemperî ji bo dabînkirin û parastina stûriya dîwarê malzarokê kar dike

Procesteron li gel hormonên din, ji bo rêkxistiana çerxa mehaneyê (bi înglîzî: menstrual cycle) kar dike. Herwisa laşê mêyê amade dike bo ducanîbûnê û heke ducanîbuyîn rû bide, berdewamkirina ducaniyê dabîn dike. Loma hin caran procesteron wekî “hormona ducaniyê” jî tê navkirin.

--Pêkhateya procesteronê--

Procesteron hormonek steroîdî ye. Molekulên steroîdî çewriyên taybet in, çar xelekên hîdrokarbonên bi hev re girêdayî bingehîna molekulê pêk tînin. Koma erkdar (bi înglîzî: functional group) bi xelekên hîdrokarbonan ve girêdayî ye.Hormonên steroîdî ji kolesterolê tên berhemkirin.

Temenê nîvbûnê ya progcesteronê 4-5 xulek e. Procesteron jî mîna êsterocenê bi navbeynkariya albumîn û globulîn ve tê guhêztin. Albumîn û globulîn proteînên plazmaya xwînê ne. Piştê derdanê, procesteron di nav çend xulekan de tê hilweşandin. Hema hemû procesteron di kezebê de tê hilweşandin û ji wê êstrocen tê bi destxistin.

--Çavkaniyên procesteronê--

Procesteron ji hêkdankan, ji hevalbiçûkê û ji rijênên adrenalê tê derdan.

Ji ber bandora hormona handerê tenê zer (LH), çikildana hêkê diqelişe, xaneya hêkê derbasê nav coga hêkê dibe. Xaneyên çikildana vala, çewrî embar dikin û çikildan wekî pêkhatyeyek bi rengê zer di nav hêkdankê de dimîne. Ji vê pêkhateya zer re tê gotin “tenê zer”(bi latînî corpus luteum). Tenê zer mîna rijêne kar dike, procesteron û êstrocen der dide. Pirraniya precesteronê di hêkdankan de di tenê zer de tê berhemkirin û derdan. Berê hêkdananê(bi înglîzî: ovulation) ,di xwînê de rêjeya procesteronê gellek hindik e., hefteyek piştê hêkdananê, rêjeya procesteronê ji nişke ve zêde dibe.

Dema mê bi ducanî nebe, di çikildanên hêkdankê de xaneyên teka (theca cells) ji kolesterolê procesteron berhem dikin. Heke xaneya hêkê (oosîta duyem) neyê pîtandin. Tenê zer di nav 10 heta 13 rojan de hildiweşe, diguhere û dibe tenê sipî (bi latînî: corpus albicans). Bi helweşîna tenê zer, derdana procesteronê jî kêm dibe. Lê heke pîtandin rû bide û hêka pîtandî xwe bigihîne heta navpoşê malzarokê û xwe di diwarê malzarokê de biçeqîne, tenê zer hilnaweşe û derdana wê ya procesteronê didome. Ji destpêkê heta 3 mehî ya ducaniyê, procesteron ji aliyê tenê zer ve tê berhemkirin û derdan, paşê hevalpiçûk diperise, tenê zer hildiweşe. Êdî heta dawiya ducaniyê, procesteron ji aliyê hevalbiçûkê ve tê derdan.

Her çiqas procesteron wekî hormonek mêyîtiyê were zanîn jî, bi eslê xwe nêr jî dikarin procesteron berhem bikin. Di rijenê adrenal û gunan de hinek procesteron tê berhemkirin û derdan. Ev procesteron bi taybetî di demarexaneyan de ji bo çêbûna bergê maylînî tê bikaranîn. Herwisa procesteron giring e bo berhemanîna testosteronê.

--Erkên procesteronê--

• Procesteron û êstrocen girîng in bo berdewamiya ducaniyê. Procesteron navpoşê malzarokê amade dike ji bo egere rûdana ducaniyê. Diwarê malzarokê stûr dike ko embriyo biçeqe nav diwarê malzarokê û li wir biperise. Çeqîna embriyoyê dibe sedema çêbûna hevalbiçûkê. Di dirêjiya ducaniyê de hevalbiçûk procesteron berhem dike û der dide bi vî awayê dîwarê navpoşê malzarokê zexm dike, nahêlê hevalbiçûk ji malzarokê biqete.

• Dema ducaniyê de procesteron û êstrocen girbûna rijênên şîrê û cogên şîrê han didin.

• Procesteron destek dide çalakiyên bo derdana lincemadeyê ji cogên hêkê. Perdeya lincemade li ser rûyê navpoşê cogên hêkê de dimîne. Derdana lîncemade girîng e bo xureka hêka pîtandî ya nav coga hêkê.

• Procesteron çalakiyên derdaniyê ya navpoşê malzarokê (bi latînî: endometrium) han dide. Bi vî awayê malzarok amade dibe bo çeqîna hêka pîtandî. Bi zêdekirina hêjmara xaneyan û qebareya xaneyan, stûriya navpoşê malzarokê zêde dike. Stûriya navpoşê malzarokê ji 1milîmetre ye,derdixe 5 heta 6 mîlîmetreyê. Procesteron qebareya rijênên malzarokê zêde dike, badekên rijênan hê pirtir dike. Çalakiya derdanî ya rûkeşexaneyên rijênên malzarokê han dide.

• Di xaneyên navpoşê malzarokê de embarkirina çewrî û glîkocenê zêde dike. Ji bo ko hê pirtir xwîn bigihîje, di navpoşê malzarokê de qebareya lûleyên xwînê zêde dike.

• Procesteron di dirêjiya ducaniyê de dubarebûna girjbûna masûlkeyên malzarokê kêm dike, bi vê awayê embriyoya bi dîwarê malzarokê ve girêdayî tê parastin.

• Di egera ducanîmayînê de, procesteron xestiya lincemadeya stûyê malzarokê (bi latînî: cervix) zêde dike. Bi vî awayê rê li ber sperman tê girtin ko derbasê malzarokê nebin.

--Rêkxistina derdana procesteronê--

Bi bandora hormona handerê çikildanê(FSH), çikildan diperisin û hormona êstrocên der didin. Gava di xwînê de xestiya êstrocenê digihîje astek taybet, êstrocen hîpotalamusê han dide bo derdana hormona derpirandinê ya tenê zer (GnRH). GnRH bandor li hîpofîza pêş dike û ji hîpofîzê hormona handerê tenê zer (LH) tê derdan. LH tenê zer han dike bo derdana procesteronê. Her ko tenê zer an jî hevalbiçûk procesteron der dide, asta rêjeya procesterona xwînê bilind dibe. Procesteron bi paşragîhandina neyînî bandor li ser hîpotalamus û hîpofîzê dike, derdana FSH û LHyê dide rawestandin. Bi vî awayê di dirêjiya ducaniyê de di hêkdankan de xaneyên nû yên hêkê naperisin û çerxa hêkdankê û çerxa mehane radiweste. Heke pîtîna hêkê rû nede, tenê zer derdana procesteronê bo çend rojan didomîne,paşê derdana procesteronê kêm dike ko dawî li perisîna navpoşê malzarokê were û dîwarê malzarokê hilweşe.

--Dermanên rêgirê ducaniyê--

Hinek ji hebên rigirê ducaniyê ji procesterona destkarî (procestîn) û êstrocena destkarî pêk tên. Ev hebên rêgirê ducaniyê bi paşragihandina neyînî bandor li hîpotalamus û hîpofîzê dikin. Ji hîpotalamusê derdana hormona derpirandinê rijenên zaûzê(GnRH) tê rawestandin. Kêmbûna hormona derpirandinê, ji hîpofîzê derdana FSH û LHyê radiwestîne. Bi vî awayê di hêkdankê de çikildan naperisin û hêkdanan rû nade. Di coga hêkê de tunebûna xaneya hêkê, rê li ber ducaniyê digire.

*Ev xebat li ser wîkîpediyaya kurdî jî hat zêdekirin.

https://ku.wikipedia.org/wiki/Procesteron

Hormona handerê tenê zer (LH)

Hormona handerê tenê zer (bi înglîzî: luteinizing hormone (LH)) hormonek gonadotropî ye, ji hîpofîza pêş a mê û nêran tê derdan û hêkdank û gun ji xwe re dike armanc. Kuratenavê hormona handerê tenê zer “LH” ye. Di destpêkê de ji zanyaran wetrê LH tenê di laşê mêyan de tê berhemkirin û bandor li ser çêbûna tenê zer dike. Loma ji ber erkê wê ya di laşê mêyan de, ev hormon wekî hormona handerê tenê zer hatiyê navkirin. Îro êdî em dizanin dama mirov dikeve temenê pêgihîştinê, LH di laşê mê û nêran detê berhemkirin. Ji hîpotalamusa nêr û mêyan, hormona derpirandinê (bi înglîzî: gonadotropin-releasing hormone (GnRH)) tê derdan, bi bandora hormona derpirandinê, ji hîpofîza pêş LH tê berhemkirin û derdan. --Pêkhate-- Hormonên ko çalakiya hêkdank û gunan han dikin û rêk dixin, wekî hormonên gonadotiropîn tên navkirin. LH û FSH hormonên gonadotropîn in. LH ji polîpeptîdan û koma karbohîdratê pêk tê ango LH hormonek glîkoproteînî ye. LH jî wekî mîna FSH ji du beşan pêk te, glîkoproteîna-α û glîkoproteîna-β. Polîpeptîda-α ji 89 asîdên amînî, polîpeptîda-β jî ji 115 asîdên amînî pêk tê. --Di laşê mêyan de-- LH perisîna tenê zer (bi latînî: corpus luteum) han dide. Ji tenê zer hormona êstrocen, procesteron û înhîbîn tên derdan. Her ko xaneya hêkê di çikildanê de diperise, xaneyên çikildanê hê pirtir ji hormona êstrocen der didin. Zêdebûna rêjeya êstrocena xwînê, li ser hîpotalamus û hîpofîzê bandorek paşaragihandina erenî dike, Ji hîpofîzê bi mêjerek zedê LH tê derdan, di xwînê de asta LH ji nişkê ve zê dibe. Ji ber zêdebûna asta LHyê, çikildan diqelişe, xaneya hêkê ji hêkdankê der dikeve û derbasê coga hêkê dibe. Ji wê gavê şûnve paşargîhandina eranî bi dawî dibe. Piştî hêkdanê (bi înglîzî: ovulation), paşmayîyên çikildanê di hêkdankê de dimînin û diguherên bo tenê zer. Ji tenê zer procesteron û êstrocen tê derdan evan hormonan bi paşaragihandina neyînî derdana LH û FSHyê kêm dikin. --Di laşê nêran de-- Bandor li gunan dike bo berhemanîna testosteronê, testosteron giring e ji bo perisîna sperman û peydabûna taybetiyên zayendî yên duyem. Di gunan de xaneyên Leydig heye. Xaneyên Leydig di navbera spermeborrîkeyan de cih digirin. LH bi wergirên xaneyê leydig girê dibe û derdana testosteronê rêk dixe. Loma di nêran de li dewsa LH, hin caran “hormona handerê xaneyên navber” (bi înglîzî:intersti-tial cell stimulating hormone (ICSH))tê bikaranîn. Testosteron jî bi paşragihandina erenî û neyînî berhemanîn û derdana LH û FSHyê rêk dixe. Dema rêjeya testosteron di xwînê de kêm be, çalakiya hîpotalamus û hîpofîzê zêde dibe bo derdana FSH û LHyê, her ko LH zêde dibe di xaneyên leydig de berhemanîna testosteron zêde dibe. Bi zêdebûna rêjeya testosteronê, rê li ber berhemanîna LH Û FSH tê girtin. Bi vî awayê hormonên testosteron û LH rêjeya hev rêk dixin. *Ev xebat li ser wîkîpediyaya kurdî jî hat zêdekirin.

https://ku.wikipedia.org/wiki/Hormona_hander%C3%AA_ten%C3%AA_zer

Endamên derve yê koendama zaûzê ya mêyê

 

    Mêyekoendama zaûzê ji endamên derve û endamên navî pêk tê. Endamên derve, her wekî ji navê wan jî diyar e, li derveyê laş de cih digirin. Endamên derve yê koendama zaûzê ya mêyê bi tevahî wekî vulva tê navkirin vulva ji beşên li jêr pêk tê.

-lêvên mezin

-lêvên biçûk

-devê zê

-devê mîzerê

-gilik(klîtorîs)

-perdeya keçinî

-rijênê Bartholin

-rijênê Skene

Sê erkên sereke yê endamên derve yên mêyekoendama zaûzê heye;

1.Cotbûn û wergirtina sperman hêsan dikin.

2.Rê li ber hokarên nexweşiyê digirin ko endamên navî tûşê nexweşiyê nebin.

3.Li mêyan de hestê seksê peyda dikin.

--Lêvên mezin--

Lêvên mezin (bi latînî:labia majora) cotek pêkhateyên stûnî yên ji çerm in, ji binê girê rûv ber bi jêr dirêj dibin û endamên zaûzê yên derve dadipoşin û diparêzên. Derdora vulva bi lêvên mezin ve pêçayî ye. Di temenê pêgihîştînê de li ser rûyê lêvên mezin de mû dirêj dibin. Lêvên mezin ji çerm, bestereşaneya sist, lûsemasûlke û çewrî pêktê. Herwisa lêvên mezin rijenên xwêdanê û rijênên çewrî jî lixwe digire. Şaneyên lêvên mezin û yên tûrikê gun ji heman çavkaniyê peyda dibin. Ango lêvên mezin û tûrikê gun endamên homolog in.

--Lêvên biçûk--

Lêvên biçûk (bi latînî: labia minora) li aliyê navî yê lêvên mezin de dirêj dibin.

Devê zêyê û devê mîzerê û gilik ji aliyê lêvên biçûk ve tên parastin. Lêvên biçûk tenik in û hê pirtir pigment lixwe digirin. Her çiqas navên wan lêvên biçûk be jî, dibe ko di hin mêyan de lêvên biçûk ji yên mezin dirêjtir bin. Li ser rûyê lêvên biçûk de mû cih nagirin lê lêvên biçûk rijenên xwêdanê û rijênên çewrî lixwe digirin. Beşek ji lêvên biçûk çermê gopika gilikê pêk tîne.Levên biçûk ji şaneya pêşeng a mîzerê peyda dibin. Li dij temas û pestoyê, hestiyariya lêwan gellek zêde ye.

--Gilik--

Gilik an jî zîlik (bi înglîzî: clitoris) endama herî hestiyar e di nav endamên derve yê mêyekoendama zaûzêyê de. Gilik wekî gopikek biçûk xuya dibe. Li jorê devê mîzerêyê, li cihê ko herdu serên lêvên biçûk digîhêjên hev de cih digire. Gilik bi çermek dapoşî ye û lûsemasûlke û şaneya repker lixwe digire. Şaneyên çûkê û yên gilikê ji heman çavkaniyê ne, ango çûk û gilik endamên homolog in, lê gilik coga mîzerê lixwe nagire. Gilik gellek demarên hestê lixwe digire loma navend e bo handerkirina peydabûna hestê seksê li mêyan. Dema lê mêyê de hestê seksê peyda dibe, şaneya repker a gilikê bi xwîn tije dibe û diwerime. Li hin deverên Efrîqa, Rojhilata Navîn û Asya ligel mirovê nêr, mirovên mê jî tên sinetkirin (xetenekirin). Xetenekirina mêyan li hin deverên Kurdîstanê jî rû dide. Bi gelemperî xetenekirina mêyan ji jêkirina gopika gilikê pêk tê. Hin caran jî li gel gilikê lêvên biçûk jê tên jêkirin.

Li gor Rêxistina Tenduristiyê ya Cîhanê (WHO) tu feydeya sinetkirinê ji bo tendustiriya mêyan tune, loma WHO li dij sinetkirina mêyan e.

--Perdeya keçinî--

Di hundirê coga zêyê, li nezikê devê zêyê de perdeyek tenik heye, ev perde wekî perdeya keçinî (bi latînî: hymen) tê navkirin. Perdeya keçini perdeyek yekpare nin e, hinek beşên wê qul e. Bi vî awayê xwîn û hêka nepîtandî her meh ji zêyê tê derkirin. Gava cara ewil çûk dikeve nav zêyê, bi gelemperî perdeya keçinî diqelişe û hinek xwîn ji dalana zêyê tê derdan. Hin caran dibe ko perdeya keçinî piçek stûr be an jî piçek qaîşokî be û dema cotbûna ewil de neqelişe. Ango debe ko mirov keçîn (bi înglîzî: virigin) be, tu car bi kesî re neketibe nav têkiliya seksê, lê disa jî di têkiliya seksê ya ewil de perdeya keçanî neqelişe û xwîn neye.

--Rijênê Bartholin--

Rijênên Bartholin an ji rijênên dalanî cotek rijên in. Li jêrê herdu aliyên devê zêyê de cih digirin. Devê zêyê di navbera devê mîzerê û zotikê de cih digire. Her rijênek bi qasî nokek mezin e. Rijênên dalanî lincemade der didin nav zêyê. Bi taybetî gava hestê seksê lê mêyê de zêde dibe, derdana van rijênan jî zêde dibe û vulva şil dibe.

Dema têkiliya seksê de ji ber derdana rijênên dalanî devê zêyê şil û xijok dibe bi vî awayê çûk hêsantir dikeve nav zêyê.

--Rijênê Skene--

Li herdu aliyên devê mîzerê de rijenên Skene cih digirin. Rijenê Skene homologê rijênê prostatê ye. Her wisa ev rijên wekî prostata mêyan jî tê navkirin. Rijênê Skene derdana xwe ber dide nav mîzerêyê. Derdanên rijênê Skene mîzerêyê li dij hokarên nexweşiyê diparêze.

--Devê mîzerê--

Devê mîzerê di navbera gilik û devê zêyê de cih digire. Berevajiyê nêran, di laşê mêyan de hêk û mîz ne di heman rêyê de tên avêtin. Hêk ji zêyê, mîz jî ji mîzerêyê tê derkirin.

--Girê rûv--

Li jorê vulvayê, pêkhateyek heye bi navê girê rûv an jî girê venus e (bi latînî: Mons pubis/ mons veneris). Girê rûv çînek stûr a şaneyê çewrî lixwe digire û mîna laîfek kar dike. Di dema cotbûnê de hestiyê rûv û vulvayê diparêze. Girê rûvê mirovên pêgihîştî bi mûyan dapoşrav e û şeweyê sêgoşeyî ye.

* Ev xebat li ser wîkîpediyaya kurdî jî hat zêdekirin

https://ku.wikipedia.org/.../Endam%C3%AAn_derve_y%C3%AAn...

Lûleya guhêzer

 

Lûleya guhêzer an jî coga guhêzer (bi latînî: vas deferens an jî ductus deferens) navê borriyên masûlkî ye di navbera alozeyan û mîzerê de.

Di zimanê latînî de ‘vas’ bi wateya lûle, ‘deferens’ bi wateya guhêztin, kişandin,birin tê bikaranîn. Ango ‘wateya vas deferens’ lûleya guhêzer e. Hin caran li dewsa vas deferens, peyva ductus deferens, ango coga guhêzer jî tê bikaranîn. Du erkên lûleya guhêzer heye; embarkirina sperman û guhêztina sperman.

--Anatomiya lûleya guhêzer--

Ji her gunek lûleyek guhêzer dirêj dibe, ango di laşê mirovê nêr de du lûleyên guhêzer heye. Spermên ji alozeyê derdikevin, dikevin nav lûleya guhêzer.

Lûleya guhêzer borriyek bi dirêjiya 50 cm ê, ji alozeyê di nav bendikê gunê (bi înglîzî: spermatic

cord) de ber bi jor dirêj dibe, di nav zikekelênê de ji bendikê gunê cihê dibe, li ser mîzdankê derbas dibe û li paş mîzdankê ber bi jêr dirêj dibe, digihîje coga avêtinê. Dirêjiya lûleya guhêzerê ji bo embarkirina sperman tê bikaranîn. Li nêzikê rijênê prostat, kotahiya lûleyên guhêzer piçek fireh dibe ev beşa firehbûyî dişibe kûpê. Di zimanê latînî de ji bo kûpên biçembil ên ji axê hatine çêkirin re peyva ‘amphora’ tê bikaranîn. Di zimanê înglîzî de amphora guheriye û bûye ampulla. Loma kotahiya firehbûyî ya lûleya guhêzer wekî ampulla tê navkirin. Kûp (ampulla) ji bo sperman wekî embar kar dikin. Cogên avêtinê bi mîzerê yê ve girêdayî ne. Heke ji bo demek dirêj sperm ji lûleya gûhêzer neyên avêtin, ji aliyê xaneyên li ser borrîka alozeyê ve tên hilweşandin û mijandin.

Ampulla bi çikildanê tovavê ve girê dibe û coga avêtinê peyda dibe. Herdu cogên avêtinê di nav rijênê prostat de bi mîzerêyê ve girêdayî ne.

--Pêkhateya lûleya guhêzer--

Lûleya guhêzer dîwarek stûr lixwe digire. Dîwarê lûleya guhêzer ji sê çînan pêk tê. çîna navî lînceperde ye, ji rûkeşeşaneyê pêk tê. Kûlkexaneyên rûkeş (bi înglîzî: ciliated epithelium), kulkên xwe dirêjê nav cogê dikin. Rûyê çîna navî qatqatî û qurmiçî ye û bi sperman ve di nav têkilîyê de ye. Çîna naverast a lûleya guhêzer, çînek masûlkî ye. Çîna naverast ji sê çînên lûsemasûlke pêk tê. Çîna navî ya masûlkî ji lûsemasûlkeyên dirêjkî, çîna naverast ji lûsemasûlkeyên bazinî û çîna derve jî disa ji lûsemasûlkeyên dirêjkî pêk tê. Masûlkeyên lûleya guhêzer dor bi dor, bi ahengî girj dibin û xav dibin çalakiya van masûlkeyan wekî perîstalsî tê navkirin. Arasteya perîstalsiya masûlkeyên lûleya guhêzer, ji alozeyê ber bi mîzerê ye. Ango sperm ji ber çalakiya lûsemasûlkeyên lûleya guhêzer, ber bi mîzerê tên paldan.

Çîna derve ya lûleleya guhêzer ji bestereşaneyê pêk tê. Lûleyên xwînê, lûleyên lîmfê û demar di nav çîna bestereşaneyê de cih digirin.

--Vazektomî, stewkirina nêran--

Vazektomî (bi înglîzî: vasectomy) corek niştergerî ye bo rêgirtina ducaniyê. Di nêran de lûleyên guhêzer tên birrîn û girêdan bi vî awayê avêtina sperman tê rawstandin.

Bi gelemperî vazektomî ji bo rêgirtina rûdana ducaniyê tê bikaranîn. Lê hin caran dibe ko di aloze an jî gunan de kulbûn (înfeksiyon) peyda bibe, vê gavê ji bo pêşî li kulbûnê were girtin û ziyan negihîje gunan, bi vazektomiyê pêwendiya gun û mîzerê tê qutkirin.

Piştê vazektomiyê di gunan de berhemanîna sperm û hormonan nasekine, didome, lê ji ber ko lûleyên guhêzer bi alozeyan ve girdayî nîn in, sperm di alozeyê de dimîne. Hormon bi navbeynkariya xwînê belavî laş dibin, loma vazektomî bandor li ser rêjaya hormonên nêrîneyê nake. Kesên vazektomî bûye dikare bi awayekî asayî bikeve têkiliya zayendî. Çûkê van kesan bi awayekî asayî rep dibe û avêtin disa rû dide. Di tovava avêtinê de tenê derdanên rijenê Cowper, prostat û çikildanên tovavê heye. Ango ji bo pîtîna hêkê sperm tune, loma her çiqas avêtin di nav zêyê de bêne berdan jî pîtîn û ducanî rû nade.

* Ev xebat li ser wîkîpediyaya kurdî jî hat zêdekirn

https://ku.wikipedia.org/wiki/L%C3%BBleya_guh%C3%AAzer

Çûkê mirov

     

    Çûk, kîr, penîs an jî endamê zaûzê yê nêrînê (bi latînî: penis), endamê cotbûnê ye.

Çûk coga herî dawî ye bo derkirina sperm û mîzê. Ango du erkên sereke yê çûk heye; guhêztina sperman ber bi nav coga zaûzê ya mêyê û derkirina mîzê.

--Pêkhateya çûk--

Çûkê mirov ji du beşan pêk te; reg (bi înglîzî:root) û dox (bi inglîzî: shaft)

Regê çûk di nav laş de cih digire û çûkê bi hestiyên rûv ve girê dide. Beşa çûk a li derveyî laş de xuya dibe û dilive wekî dox tê navkirin. Hin caran li dewsa dox, ev beşa çûk wekî ten (bi inglîzî: body, corpus) jî tê navkirin. Doxê çûkê mirov li gel mîzerê, sê stûnên şaneyên repker ên îsfencî jî lixwe digire. Cotek şaneya repker li herdu aliyê doxê çûk de heta gopika çûk dirêj dibin. Evan pêkhateyan wekî kelêneten (bi latînî: corpora cavernosa / yekjimar :corpus covernosum ) tên navkirin. Li bin stûnên tenê kelenî(kelêneten), stûna tenê îsfencî (bi latînî: corpus spongiosum) dirêj dibe. Kelêneten li kotahiya doxê çûk te bi dawî dibe, lê tenê îsfencî heta gopika çûk dirêj dibe. Beşa mîzerêya nav çûk, bi tenê îsfencî dapoşrav e.

Kotahiya çûk wekî gopika çûk tê navkirin. Di gopikê de gellek demarekotahî cih digire, loma hestiyariya gopikê zêde ye.

Doxê çûk bi çerm dapoşrav e. Beşa çermê li ser gopika çûk,xwe li ser hev qat dike, bi vî awayê li ser gopika çûk de çêrmek livbar a ji duqatî peyda dibe. Ev çermê serê çûk wekî çermê sinetê tê navkirin. Cihû û misilman ji ber sedemên olî wê çermê jê dikin ev kar wekî xetenekirin an jî sinnetkirin tê navkirin.

Di şaneya repker de ji guherîna xwînber û xwînhêneran, valahiyên mîna şikeftên biçûk (kelên) peyda dibin. Gava xwestina seksê (şewhet) (bi înglîzî: sexual arousal ) li mirov zêde dibe, xwînberên çûkê fireh dibin, hê pirtir xwîn diherike nav xwînberan. Valahiyên şaneya repker bi xwîna ji xwînberan tijî dibe. Her ko xwîn diherrike nav şaneyê, pestoya xwîna nav şaneyan bilind dibe. Ji ber bilindbûna pestoyê, xwînhêner û xwînhênerokên ko xwînê ji çûk dûr dixin tên şidandin û girtin, ji ber zêdebûna xwîna nav şaneyên çûkê, qebareya çûk zêde dibe, çûk diwerime û rep dibe. Çûkê repbûyî dikare bi hêsanî bikeve nav zêyê û tovavê berde nav laşê mêyê. Piştê avêtinê an jî bi kêmbûna xwestina seksê dawî li repdariya çûk tê. Ji bo sistbûna çûk, xwînber teng dibin, herrika xwînê ya ber bi çûk kêm dibe, pestoya ser xwînberan dadikeve. Xwînberên di dema repbûnê de ji ber pestoya bilind hatîbûn girtin, bi kêmbûna pestoyê, ve dibin, xwîn bi navbeynkariya xwînberan ji şaneyên çûk dûr dikeve bi vî awayê çûk sist dibe û vedigere qebareya xwe ya asayî.

--Rekxistina repbûn û sistbûna çûk--

Repbûn û sistbûna çûk di bin kontrola demarekoendama xweyî de rû dide. Ji bo repbûnê gava yekem derdana nîtrojena monooksîd e.Nîtrojena monooksîd (NO), madeyek demareguhêzer e, ji aliyê demarên parasîmpasawî û xaneyên çîna endotelî ya kelênetenê ve tê derdan. Nîtrojena monooksîd hokara serekî ye bo xavbûna lûsemasûlkeyên xwînberên kelênetenê.

Dema xwestina seksê li mirov peyda dibe, nîtrojena monooksîd tê derdan. Nîtrojena monooksîd bi alîkariya enzîmek, berhemanîna guanozîna monofosfat a sîklîk (bi înglîzî: cyclic guanosine monophosphate ( cGMP)) hander dike. cGMP molekulek peyamber e, ji GTP (guanozîna sê fosfatî) tê berhemkirin. cGMF, bandor li cogên kalsiyumê yên li ser parzûna masûlkexaneyan dike. Cogên kalsiyumê tên girtin ji derve kalsiyum nayê nav masûlkexaneyan loma lûsemasûlkeyên li dîwarên xwînberên şaneya repker xav dibin. Bi xavbûna lûsemasûlkeyan, xwînber firehtir dibin hê pirtir xwîn tijî nav şaneya repker dibe. Di heman demê de xwînhêner teng dibin, nahêlin xwîn ji şaneyên çûk dûr bikeve, bi vî awayê repbûna çûk rû dide. Her ko di xaneyên lûsemasûlkeyan de asta cGMP bilind be, masûlke sist dimînin, herrika xwînê ya nav tenê kelênî didome, ango çûk repbûyî dimîne. Lê piştê avêtinê, divê çûkê repbûyî sist bibe û vegere qebareya xwe ya asayî. Di xaneyên lûsemasûlkeyên dîwarê xwînberê şaneya repker de hin enzîm ji bo helweşandina cGMP kar dikin. Navê van enzîmên hilweşîner, fosfodîesteraz e (phosphodiesterases(PDE)). Fosfodîesteraz (PDE) ne yek lê gelek cor in. Wekî mînak PDE1, PDE5, PDE9 hwd . Her ko PDE cGMPyê hildiweşîne, lûsemasûlkeyên li dîwarê xwînberan girj dibin, xwînber teng dibin, herrika xwînê ya ber bi şaneya repker a çûk kêm dibe, pestoya hawirdorê dadikeve. Bi kêmbûna pestoyê, xwînhêner ve dibin, xwîn ji şaneya repker dûr dikeve. Bi vî awayê qebareya şaneyên repker kêm dibe û çûk sist dibe.

--Têkçûna repbûnê--

Hin caran dibe ko di hin mîrovan de, ji ber hin sedeman repbûna çûk têk biçe an jî çûk bi têra xwe rep nebe. Bi gelemperî têkçûna repbûnê di temenê 50 salan şûn de peyda dibe.

Ji bo kesên bi pirsgirêka têkçûna repbûne (bi înglîzî: erectile dysfunction) hin derman tên bikaranîn. Viagra yek ji van dermanan e. Bi esle xwe viagra rê li ber hilweşîna cGMP digire bi vî awayê çûk repbûyî dimîne. Ji bo sekinandina helweşîna cGMP, divê çalakiyên enzîmên fosfodîesteraz bêne kêmkirin an jî rawestandin. Di viagrayê de madeyek bi navê rêgirê PDE5 (bi înglîzî: phophodiesterase inhibitor) heye. Ev made nahêle ko enzîma fosfodîestraz, cGMPyên nav masûlkexaneyan helweşîne. Ango gava mirov viagra digire, di masûlkexaneyan de cGMP kêm nabe loma masûlke xav dimînin û herrika xwînê ya nav şaneyên repker kêm nabe bi vî awayê çûk rep dibe an jî repbûna çûk ji bo demek dirêjtir didome. Demek şûnde rêgirê fosfodîesteraz tên hilweşandin û bandora viagrayê jî bi dawî dibe.

* Ev xebat li ser wîkîpediyaya kurdî jî hat zêdekirin.

https://ku.wikipedia.org/wiki/%C3%87%C3%BBk%C3%AA_mirov

Tovav

 

Tovav, avik an jî tuxmav (bi înglîzî: seminal fluid / semen) têkilek lînceyî û herikbar e ji sperm û şileye pêk tê.

Beşa şileya tovavê ya bêsperm, wekî plazmaya tovavê (bi înglîzî: seminal plazma) tê navkirin. Tovav şileyek tîr a bi rengê spî an jî gewr e, spermên nav tovavê ji gunan tê, çavkaniyên plazmaya tovavê jî çikildana tovavê, rijênê prostat û rijênê Cowper in. Rengê tovavê ji ber derdana rijênê prostatê ye. Di nav mîzerê de bi girjbûna masûlkeyan, tovav ber bi serê çûk ve diherike û ji çûk dipijiqe, ev kar wekî avêtin (bi înglîzî: ejaculation) tê navkirin. Di dema avêtinê de girjbûna masûlkeyan dibe sedama peydabûna hestê kêfxweşiyê.

--Erkên serekî yê tovavê--

1. Tovav xurek (xwarin) dabîn dike bo sperman.

2. Tovav bi rêkxistina pHa hawirdorê, di nav mîzerê û endamê zaûzêya mêyan de sperman ji bandora neyînî ya hawirdora asîdî diparêze.

3. Sperm di nav plazmaya tovavê de hê bi hêsantir dilivin û ber bi coga hêkê diherikin.

4. Prostaglandîna nav tovavê girjbûna masûlkeyên malzarokê rêk dixe ko sperman ber bi coga hêkê pal bidin. .

--Pêkhateya tovavê--

Di her avêtinek de bi qasî 3 heta 5 mL (mîlîlître) tovav ji laşê mirov tê derdan. Di nav tovavê de her carê bi qasî 200 heta 500 mîlyon sperm tên derdan.

Bi eslê xwe dema avêtinê de tovav şileyek piçek ron û herîkbar e, lê di demek kurt de dimeyîne. Guhertina fîbrojenê bo fîbrîn dibe sedema rûdana meyînê. Fîbrojen ji çikildanên tovavê tê derdan enzîmên meyînê jî ji prostatê tê derdan. Di nav 30 xulekê de enzîmek din a rijênê prostatê ya bi navê fîbrînolîzîn (Fibrinolysin), tovava meyînî ya tîr hildiweşîne, bi vî awayê tovav dîsa piçek rohn dibe. Sperm di tovava meyînî de nikarin bilivin, lê di nav tovava ron de bi hêsanî dilive.

Sperm di aloze û coga guhêzer de dikare bi qasî çend hefte zindî bimîne, lê gava sperm tevlê şileya tovavê dibe, di germahiya asayî ya laş de, herî zêde dikare 24 heta 48 saet bijî. Di bin sermahiya -100oC de spermên di nav tovava cemidî de dikarin bi salan zindî bimînin.

Tovav şileyek alkalî ya bi pH a 7.5 e. %5-10ê tovavê ji xaneyên sperm pêk tê. %60 şileya tovavê ji çikildana tovavê, %30yê şileya tovavê ji rijenê prostatad, rêjeyek pir hindik a şileya tovavê jî ji rijênê Cowper tê derdan. Ev hersê rijên wekî rijênên alîkar (bi înglîzî: accessory glands) ên nerekoendama zaûzê tên navkirin.

-Çikildanên tovavê-

Çikildanê tovavê (bi înglîzî: seminal vesicle) cotek rijênên cogedar in di laşê nêran de. Li paş mîzdankê li herdu aliyên rijênê prostat de cih digirin. Her çikildanek ji aliyê serê jêr ve bi cogek kurt ve girêdayî ye, ev cog wekî coga avêtinê (bi înglîzî: ejaculatory duct) tê navkirin. Coga avêtinê bi lûleya guhêzer ve girêdayî ye. Şileya çikildana tovavê şileyek alkalî, tîr û lîncî ye, gellek fruktoz, asîda sîtrîk, prostaglandîn û hin xurekemadeyên din lixwe digire. Fruktoza tovavê ji aliyê mîtokondriyên sperman ve ji bo bidestxistina ATP tên bikaranîn. Prostaglandîn madeyek mîna hormon e, bi sînyalan masûlkeyên malzarokê hander dike, masûlke girj dibin bi vî awayê sperm ber bi coga hêkê tên paldan. Piştê avêtinê, fîbrînojena nav tovavê diguhere bo fîbrîn. Fîbrîn tovavê piçek dimeyîne, tovav hê pirtir tîr dibe.

-Prostat-

Rijênê prostat di hewzekelênê de, li bin mîzdankê li pêşiya tortorîkê de cih digire, beşa jorê mîzerêyê dipêçe, ango mîzerê di nav prostatê de derbas dibe. Rijênê prostat derdanên xwe bi navbeynkariya cogikan rasterast der dide nav mîzerêyê. Derdana prostatê şileyek mîna şîr e. Di nav şileya prostatê de hin enzîmên meyînê, dijepeydaker û madeyen alkalî heye. Di dema avêtinê de masûlkeyên guşer (bi înglîzî: sphincter muscle)ên prostat û mîzdankê, coga mîzerêyê heta mîzdankê digirin,bi girtina coga mîzerêyê rê li ber sperm û tovavê tê girtin ko ber bi nav mîzdankê neherikin. Dema mîzkirinê, masûlkeyên prostatê,cogên tovavê digirin nahêlin mîz tevlê tovavê bibe. Ango di laşê mirov de avêtin û mîzkirin di heman demê de rû nade.

-Rijênê Cowper-

Rijenên Cowper (bi înglîzî: Cowper’s glands / bulbourethral glands) cotek rijênên biçûk in, di bin prostatê li herdu aliyên mîzerê de cih digirin.

Derdana rijenê Cowper şileyek bêreng, tîr û şor e. Şileya rijenê Cowper, şileyek alkalî ye. Şileya Rijenê Cowper madeyek lîncî ye, di nav zêyê(vajîna) de xilîskîna çûk hêsantir dike.

*Ev xebat li ser wîkîpediyaya kurdî jî hat zêdekirin

https://ku.wikipedia.org/wiki/Tovav#Rij%C3%AAn%C3%AA_Cowper

Rijênê Cowper

    

    Rijenên Cowper (bi înglîzî: Cowper’s glands / bulbourethral glands) cotek rijênên biçûk in, di bin prostatê li herdu aliyên mîzerê de cih digirin. Mezinahiya her yekê rijênê Cowper bi qasî nokek e.

    Derdana rijenê Cowper şileyek bêreng, tîr û şor e. Şileya rijenê Cowper, şileyek alkalî ye. Şileya Rijenê Cowper madeyek lîncî ye, di nav zêyê(vajîna) de xilîskîna çûk hêsantir dike. Rijênê Cowper derdana xwe, berê avêtina tovavê ber dide nav mîzerê,loma hin caran derdana wî wekî pêşavêtin jî tê navkirin. Heke di nav mîzerê de paşmayiyên asîdî yên mîzê mabe, bi derdana rijenê Cowper tê paqijkirin. Hin caran, dema têkilîya seksî de beyî ko di nav zêyê de avêtin rû bide çûk paşve tê kişandin ko rê li ber ducaniyê were girtin. Lê dibe ko di nav şileya rijenê Cowper de hinek xaneyên sperm jî hebin. Di rewşek wîsa de her çiqas mirov xwe paşve bikişîne jî, egera rûdana ducanîmayî heye.

 

Prostat

Prostat an jî rijenê prostat (bi înglîzî prostate gland) rijênê nêrekoendama zaûzê ye. Ango prostat rijênek taybete bo mêran.

Prostat di hewzekelênê de, li bin mîzdankê li pêşiya tortorîkê de cih digire, beşa jorê mîzerêyê dipêçe, ango mîzerê di nav prostatê de derbas dibe. Rijênê prostat derdanên xwe bi navbeynkariya cogikan rasterast der dide nav mîzerêyê.

--Erk û pêkhateya prostatê--

Di laşê mirov de qebareya asayî ya rijenê prostat bi qasê qebareya goga golfê ye. Prostat bi pêkhateya îsfencî ye. Giraniya prostata asayî bi qasî 40 gram e.

Rijênê prostat ji lûsemasûlke û şaneya derdanê pêk tê. Ji bo avêtinê (bi înglîzî: ejaculation), hêza serekî ya bo paldana sperm û tovavê, ji lûsemasûlkeyên prostatê tê bidestxistin. Şaneya derdanê, şileyek mîna şîr berhem dike. Di nav şileya şîrî de ji bo bidestxistina ATP, asîda sîtrad heye. Herwisa şileya prostatê hin enzîm û dijepeydakerên (bi înglîzî: antigen) taybet jî lixwe digire. Di nav şileya prostatê de enzîma meyînê heye. Ev enzîm fîbrînojena ji çikildanên tovavê diguherîne bo fîbrînê, bi vî awayê meyîna tovavê rû dide. Bi meyîna tovavê sperm hê hêsantir li dîwarê coga zaûzê ya mê dizeliqin û ber bi coga hêkê dilivin.

Li prostatê dijepeydakerek taybet a bi navê PSA (bi înglîzî: prostate specific antigen) tê derdan. PSA enzîmek hilweşînerê proteînan e. Di dema avêtinê de meyîna tovavê rû dide , lê çend xulek şûnve PSA xestiya tovava meyînî ya tîr piçek ron dike, di nav şileya ronkirî de sperm bi hêsanî ber bi coga hêkê dilivin.

Sperm nikarin di hawîrdorek asîdî de bijîn. Di coga zaûzê ya mêyê de pH 3.5- 4 e, ango hawirdor asîdî ye.

Şileya prostatê alkalî ye, ango pH a wê ji 7ê zêdetir. pH a bilind a şileya prostatê, asîdiya mîzerê ya nêrê û asîdiya zêyê(vajîna) kêm dike, bi vî awayê ji bo sperman hawirdora guncav peyda dibe.

Di dema avêtinê de masûlkeyên guşer (bi înglîzî: sphincter muscle)ên prostat û mîzdankê, coga mîzerêyê heta mîzdankê digirin, bi girtina coga mîzerêyê rê li ber sperm û tovavê tê girtin ko ber bi nav mîzdankê neherikin. Dema mîzkirinê, îcar masûlkeyên prostatê, cogên tovavê digirin nahêlin mîz tevlê tovavê bibe. Ango di laşê mirov de avêtin û mîzkirin di heman demê de rû nade.

--Nexweşiyên protstatê--

Di temenê kaltiyê de, bi taybetî piştê temenê 60 saliyê prostatê hin mirovan gir dibe û diwerime. Prostatê werimî mîzerêyê dişidîne, mîz di nav mîzerêyê de bi dijwarî derbas dibe. Mîrovên bi prostatê werimî li gor mirovên din hê pirtir derdikevin destavê. Herika mîza mîrovên bi nexweşiya prostatê hêdî ye. Ji ber ko prostatê girbûyî rê nade mîzdankê ko bi têra xwe mîz embar bike, hestê mîzkirinê li ba van mîrovan zû peyda dibe, lê her carê bi qebareyek hindik mîz dikin.

Şêrpençeya prostatê yek ji şerpenceyên herî belavî ye di nav zilaman de. Di navbera girbûna prostatê û şêrpenceya prostatê de tu pêwendî nin e. Ango dibe ko prostat gir bibe lê bi şêrpenceyê nekeve. Di xwînê de bilindbûna asta rêjeya xestiya PSA yek ji nîşaneyên giring e bo egera nexweşiya şerpenceya prostatê.

Hin caran şêrpenceya prostatê gir dibe, paşê bêyî ko gir bibe an jî biguhere bi salan li heman cihê xwe de dimîne. Lê hin caran jî xaneyên şêrpenceyî roj bi roj zêde dibin û bi navbeynkariya lûleyên xwînê û lûleyên lîmfê, belavî laş dibin. Xaneyên şêrpencegirî di endamên wekî mejî û pişik de cih dibin û dest bi dabeşbûna mîtozê dikin, ango ewan endaman jî tûşê şêrpenceyê dikin.

Şêrpenceya prostatê bi neştergeriyê, bi hormonan an jî bi rêka radyoterapî tê saxkirin.

*Ev xebat li ser wîkîpediyaya kurdî jî hat zêdekirin

https://ku.wikipedia.org/wiki/Prostat