ZIMAN Û TAMGIRTIN

Ziman endamek masûlkî ye, li her aliyê dev de bi hêsanî dilive. Rûyê ziman bi çîna lînce dagirtî ye. Li gel lîncê, rijênên lîkê, lîk der didin ser ziman, loma ziman hertim şil e. Ziman erkên wekî çêjtin(tamgirtin), peyvîn û daqurtin bi cih tîne.

Ziman û heris

Ziman erka heriskirina kîmyayî û makanîkî pêk tîne. Enzîma lîpaz ji boy heriskirina çewrî, di pankreasê de tê berhemkirin û derdan, lê zimanê mirov jî hinek lîpaz der dide, ev lîpaz wekî lîpaza zimanî(lingual lipase) bi nav dibe. Ev lîpaza zimanî ne di devê mirov de, lê di gedeyê de çalak dibe û hinek çewrî heris dike. Li ser rûyê ziman de hin rijênên lîkê hene, bi derdana lîkê xurek nerm dibe, hê zûtir perçe dibe. Lîk enzîma amîlazê lixwe digire, amîlaz xurekên karbohîdradî diherisîne. Ango ziman ji boy herisa kîmyayî enzîm der dide. Her wisa ziman erka herisa makanîk jî pêk tîne. Xurek bi alîkariya ziman di nav dev de serûbin dibe, bi vî awayê lîk tevahiya xurekê şil dike û nerm dike. Dema cûtinê, ziman bi navbeynkariya masûlkeyên xwe, loqên xurekê aresteya nav diranan dike, bi vî awayê diran bi hêsanî xurek dicûn. Piştê cûtinê, ziman loqa xurekê ber bi gewriyê pal dide.

Ziman û tamgirtin

Li ser rûyê ziman de gopik(bi îngilîzî, yekjimar papilla, pirrjimar papillae) hene, di nav van gopikan de komên gopika tamê(çêjegopik) heye. Çêje gopikek ji koma xaneyên çêjewergir, xaneyên piştgiriyê, û demarên hestê pêk tê. Li ser parzûna xaneya xaneyên çêjewergir de wergirên kîmyayî( kîmîwergir )heye. Ji xaneyên wergir pêkhateyên mûyî ji kunika çêjegopikê dirêjê derve dibe, ev pêkhateyan wekî kûlkên çêjê bi nav dibin.

Ji boy mirov tama xwarin û vexwarinê bigire, divê xurek di nav lîkê de şil bibe û bihele. Ji xurekên helandî molekulên kîmyayî derdikeve, molekulên kîmyayî bi navbeynkariya kûlkên çêjê tên girtin. Molekulên kîmyayî, kîmîwergirên xaneyên çêjewergirê çalak dikin. Bi vî awayê sînyal ji xaneyên çêjewergir derbasî demarên hestê dibin. Demarên hestê sînyalan radigihînin mejî, di mejî de cureya çêjê an jî hestên din tê şîrovekirin. Li ser rûyê ziman de ne yek , lê çar cure gopik heye. Şewe û erka her gopikek ne yek e. Li gor cureyên xaneyên çêjewergirên nav gopikan mirov tamên xurekan wekî tirş, şîrîn, şor, tal, tûj hest dike.

Li ser rûyê ziman hin hestewergirên din jî hene. Wekî mînak hestên wekî hişkbûn an jî nermbûna xurekan, germî an jî sariya xurekan ji aliyê wergirên li ser ziman ve tên girtin.