Bersîvdana hewdanî(inflammatory response) yek ji rêbazên beravaniya laş e. Heke hokarê nexweşiyê bikeve nav laş an jî li beşek laş de birindarbûn rû bide, bersîvdana hewdanî çalak dibe. Armanca bersîvdana hewdaniyê tenêkirin, bêçalakkirin û tûnekirina hokarên nexweşiyê û xaneyên tuşbûyî ne. Her hokara ku ziyan dide xaneyan, an jî şaneyan birîndar dike, dibe sedema çalakbûna bersîvdana hewdaniyê. Li gel vîrus, bakterî, mişexwer, tozkulîlk, jehr û hvd., birînên li ser çerm, ên wekî birînên kêrê, çûyina Sitriyek(dirî, kelem) jî bersîvdana hewdaniyê hander dike. Li gel hokarên nexweşiyê û birîndarbûnê, hestiyarî(allerjî) jî bersîvdana hewdaniyê çalak dike. Nîşaneyên sereke yên bersîvdana hewdaniyê, sorbûn, ta, werimî û êş e. Sedema van nîşaneyan, derdana madeyên kîmyayî yên xaneyên hellûşêner û xaneyên ziyangirtî yê.
Bersîvdana hewdanî ji çar qonaxên serek pêk tê.
a) Birîndarbûna Şane û xaneyan:
Xaneyên ziyangirtî(birîndarbûyî) hin madeyên kîmyayî (sîtokîn)der didin, ev made xaneyên mastê hander dikin. Xaneyên mast, yek ji cureyên xiroka spî ye, madeyen kîmyayî yên wekî hîstamîn, serotonîn û prostaglandîn der didin. Hîstamîn lûleyên xwînê yên derûdora birînê fireh dike, bi vî awayê herika xwînê zêdetir dibe. Ji ber hîstamînê, xaneyên epîtelî yên dîwarê mûlûleya xwînê girj dibin û dîwarê lûleyên xwînê tenik dibe. bi vî awayê diwarê mûlûleya xwînê delînbar dibe. Plasma ji xwînê derbasî nav şaneyan dibe, ev rewş derûdorê cihê birîndarbûyî diwerimîne. Prostaglandîn û lêkotrîenan (leukotrienes) navbeynkarên bersîvdana hewdanî ne. Lêkotrîen xaneyên nêtrofîlê ji xwînê arasteyê beşa birîndarbûyî dike. Her wisa Lêkotrîen lûleyên xwînê he pirtir delînbar dike. Prostaglandîn bi xavkirina lûsemasûlkeyan, lûleyên xwînê fireh dikin. Sedema sereke ya êşa ji ber hewdaniyê jî prostaglandîn in. Dermanên wekî aspîrîn(aspirin) rê li ber derdana proglastînan digire, loma êşê kêm dike
b) Firehbûna Lûleyên xwînê:
Madeyên wekî hîstamîn û prostoglandîn bandor li ser masûlkeyên li ser diwarên mûlûleyan dike û mûlûleyên xwînê fireh dikin. Xwîn di nav lûleyên firehtir de hê zûtir diherike.Mûlûleyên xwînê hê pirtir xwînê diguhezîne cihê birînê, firehbûna lûleyên xwînê, dibe sedema germbûn û sorbûna dewera tûşbûyî.
c) Zêdebûna delînbariya lûleyên xwînê:
Bi heman dema firehbûna lûleyên xwînê de, navbeynkarên bersîvdana hewdaniyê( hîstamîn, prostaglandîn,lêkotrîen) lûleyên xwînê hê pirtir delînbar dike. Ev rewş rê li ber herika plazmaya xwînê vedike ku ji xwînê derbasî nav şaneyan bibe, ji ber zêdebûna şileya nav şaneyan, derûdorê birînê diwerime.
d) Gazîkirina(bangkirin) hellûşêneran:
Lêkotrîen madeyên kîmyayî ne ji aliyê xaneyên xiroka spî ve tên berhemkirin û derdan.
Lêkotrîen ji boy xaneyên nêtrofîlê nîşaneyên kîmyayî ne, heke li cihekî derdana lêkotrîen dest pê bike, ev nîşaneyan ji boy nêtrofîlan bandora bangê dikin. Nêtrofîl ber bi cihê derdana lêkotrîen ve koç dikin û li wir kom dibin. Koça nêtrofîlan a ji ber nîşaneyên kîmyayî, wekî kemotaksî bi nav dibe. Her ku nêtrofîl li dewera tûşbûyî de kom dibin, hê pirtir hellûşênerên gewre lêkotrîen der didin. Bi vî awayê li derûdora birînê hê pirtir hêllûşêner kom dibin. Nêtrofîl bi hellûşînê hokarên nexweşiyê û xaneyên ziyangirtî qûtdide. Dema têkoşîna li dij hokarên nexweşiyê de, hin ji xirokên spî jî têk dişkên û dimirin. Paşmayî yên xirokên spî, wekî kêm(îltihab) bi nav dibe. Kêma birînê ji aliyê hellûşênera gewre ve tê tunekirin.
Lêkotrîen ji boy xaneyên nêtrofîlê nîşaneyên kîmyayî ne, heke li cihekî derdana lêkotrîen dest pê bike, ev nîşaneyan ji boy nêtrofîlan bandora bangê dikin. Nêtrofîl ber bi cihê derdana lêkotrîen ve koç dikin û li wir kom dibin. Koça nêtrofîlan a ji ber nîşaneyên kîmyayî, wekî kemotaksî bi nav dibe. Her ku nêtrofîl li dewera tûşbûyî de kom dibin, hê pirtir hellûşênerên gewre lêkotrîen der didin. Bi vî awayê li derûdora birînê hê pirtir hêllûşêner kom dibin. Nêtrofîl bi hellûşînê hokarên nexweşiyê û xaneyên ziyangirtî qûtdide. Dema têkoşîna li dij hokarên nexweşiyê de, hin ji xirokên spî jî têk dişkên û dimirin. Paşmayî yên xirokên spî, wekî kêm(îltihab) bi nav dibe. Kêma birînê ji aliyê hellûşênera gewre ve tê tunekirin.
Ji boy hesankirinê ,emê li ser mînakek, rebaza bersîvdana hewdaniyê dîyar bikin. De bila mirovek dema qaşkirin û hûrkirina kartolan de, kêrê li tiliya xwe xistî be û li çermê tiliya xwe de bîrînek vekirî be. Gelo di rewşek wiha de bersîvdana sîstema bergiriya giştî çawa pêk tê?
Gava kêr li tilîyê dikeve, çermê tiliyê diqelişe û hin hokarên nexweşiyê ji vî qelîşê derbasî nav xane û şaneyên tilîyê dibin. Her wisa hin xane û şane jî ji birrîna kêrê ziyan digirin. Xaneyên ziyangirtî hin molekulên taybet(sîtokînîn) der didin ,xaneyên mast ji ber derdana xaneyên ziyangirtî çalak dibe û molekulen wekî hîstamîn, prostaglandîn, lêkotrîen der dide. Ev molekulan lûleyên xwînê fireh dikin û hê pirtir delînbar dikin.Hin ji plazmaya xwînê, perikên xwînê û xirokên spî, ji nav lûleya xwînê derdikevîn û derbasî devrûberên birîndarbûyî dibin. Ji ber van madeyan, dewera birînê diwerime, sor dibe û diêşê, her wîsa pileya germahiya laş jî li derdorê cihê birîndarbûyî de bilind dibe, germahî(ta) rê li ber zêdebûn û belavbûna hokarên nexweşiyê digire. Xaneyên hellûşêner, bi taybetî nêtrofîl û hellûşênera gewre ber bi cihê birîndarbûyî ve koç dikin. Nêtrofîl hokarên nexweşiyê qûtdide û têkdişkîne. Hellûşênera gewre hokarên nexweşiyê û paşmayiyên xaneyên tûşbûyî û nêtrofîlên mirî qûtdidin. Bi navbenkarya perikên xwînê, li devê birînê de xwînmeyîn rû dide, meyîna xwînê birînê wekî mîna çerm dorpêç dike û rê li ber hokarên nexweşiyên nû digire ku nekevin nav cihê birîndarbûyî.
Gava kêr li tilîyê dikeve, çermê tiliyê diqelişe û hin hokarên nexweşiyê ji vî qelîşê derbasî nav xane û şaneyên tilîyê dibin. Her wisa hin xane û şane jî ji birrîna kêrê ziyan digirin. Xaneyên ziyangirtî hin molekulên taybet(sîtokînîn) der didin ,xaneyên mast ji ber derdana xaneyên ziyangirtî çalak dibe û molekulen wekî hîstamîn, prostaglandîn, lêkotrîen der dide. Ev molekulan lûleyên xwînê fireh dikin û hê pirtir delînbar dikin.Hin ji plazmaya xwînê, perikên xwînê û xirokên spî, ji nav lûleya xwînê derdikevîn û derbasî devrûberên birîndarbûyî dibin. Ji ber van madeyan, dewera birînê diwerime, sor dibe û diêşê, her wîsa pileya germahiya laş jî li derdorê cihê birîndarbûyî de bilind dibe, germahî(ta) rê li ber zêdebûn û belavbûna hokarên nexweşiyê digire. Xaneyên hellûşêner, bi taybetî nêtrofîl û hellûşênera gewre ber bi cihê birîndarbûyî ve koç dikin. Nêtrofîl hokarên nexweşiyê qûtdide û têkdişkîne. Hellûşênera gewre hokarên nexweşiyê û paşmayiyên xaneyên tûşbûyî û nêtrofîlên mirî qûtdidin. Bi navbenkarya perikên xwînê, li devê birînê de xwînmeyîn rû dide, meyîna xwînê birînê wekî mîna çerm dorpêç dike û rê li ber hokarên nexweşiyên nû digire ku nekevin nav cihê birîndarbûyî.
No comments:
Post a Comment