TÎMUS (RIJÊNÊ TÎMUS)

Tîmus endama(organ) sîstema lîmfê ye û alikariya bergiriya laş dike. Ji bilî vî, tîmus hormon jî berhem dike, loma tîmus wek endamekî sîstema korrijên(hormon) jî tê hesîbandin. Şiklê tîmusê dişibe pelên zembûrê(awîşen) loma navê xwe ji vî riwekê (Thymus vulgaris) girtiye.
Tîmus, li hêla jorê sing, di navbera pişikan de cih digire. Li paşiya tîmusê şahxwînbera sereke(aort) li pêşiya tîmusê jî perasûbend(depê sing) heye. Li jêrê tîmusê de dil heye. Beşa laş a tîmus tê de cih bûye, wekî “medîastînum” bi nav dibe.

Tîmus ji du beşên sereke pêk tê; pişka(lob) çepê û pişka rastê. Pişkên tîmusê bi xaşeye dorpêçî ne. Li binê xaşê de tûkil û kiroka tîmusê heye. Xaşe ji bestereşaneyê pêk tê, pişkên tîmusê diparêzê. Li hin beşên tîmusê de xaşe xwe dirêjî nav tîmusê dike ev niçikên xaşeyê yên di nav tîmusê, wekî trabekul (trabecula) bi nav dibe. Trabekul pişkên tîmusê dabeş dike û pişkên hê hûriktir(lobul) çê dibin. Endama tîmus bi serekî ji xaneyên epîtelî(rûkeşexane), lîmfosît( Xaneyên lîmfê) û şaneya çewrî pêk tê.

Di laşê dergûşan û zarokan de tîmus gewre ye, bi salên ciwantiyê hê gewretir dibe. Tîmusa mirovên têgihîştî her diçe diquncise û biçûk dibe. Tîmus herî zêde di salên zarokatiyê û ciwaniyê de çalak e. Tîmusa dergûşan bi qasî 10-15 gram e. Di salên ciwaniyê de giraniya timusê dibe 30-40 gram, lê di salên paş de giraniya tîmusa mirovê têgihîşti kêm dibe û dibe 10-15 gram.

Her wekî mîna hemû xaneyên xwînê, lîmfexane(lîmfosît) jî di mejiyê hestî ya sor de tê berhemkirin. Lîmfosîtên li mejiyê(mox) hestî de berhembûyî bi navbeynkariya xwînê, xwe digihînin tîmusê. Peresandin û geşbûna lîmfosîtan li tîmusê pêk tê. Gava di nav tîmusê de gihîştina lîmfosîtan diqede, êdî lîmfosît wekî lîmfosîta T an jî xaneya T bi nav dibe. Hinek ji lîmfosîtan jî di nav mejîyê hestî de gihîştîna xwe diqedînin, ev lîmfosîtan jî wekî lîmfosîta B an jî xaneya B bi nav dibin. ( Di zimanê înglîzî de navê hestî “bone” e, loma tîpa B tê bikaranîn).

Lîmfosîtên têgihîştî ji tîmusê dubare derbasî nav xwînê dibin. Hinek ji wan di nav şaneya lîmfê de dimînin, hinek jî di nav lûleyên xwînê de belavê laş dibin. Lîmfosîtên T, şane û xaneyên laş nas dikin, lê li hember xaneyên biyanî û dijepeydakeran(antîjen) bertek nîşan didin. Li ser rûyê lîmfexaneyên T yê de wergirên proteînî heye. Wergir, proteînên curbecur lixwe digirin. Bi alîkariya van wergiran, lîmfexaneyên T, xaneyên asayî yên laş dinase. Eger Lîmfexaneyên T di nav laş de rastê xaneyên bi nexweşiya şêrpence, xaneyên ziyangirtî, xaneyên biyanî, an jî dijepeydakeran were, wan nas nake, loma li hember wan êrîş dike û wan bêbandor dike.

Peresandin û geşbûna tîmusê û şaneya lîmfê ji hêla hormona tîmozînê ve tê rêkxistin. Tîmozîn li xaneyên epîtelî yên tîmusê de tê berhemkirin û derdan. Ji ber derdana hormona tîmozînê, endama tîmus hin caran wekî rijênê tîmus(tîmosarijên) jî tê binavkirin.