Hestiyê Pitew

Hestiyê pitew (bi îngilîzî: compact bone) yek ji du corê şaneya hestî ye.

Hestî ji du şaneyên sereke pêk te, şaneya hestiyê pitew û şaneya hestiyê îsfencî.

Rûyê derveyî hestiyan bi çînek req dapoşrav e, ev çîna hestî wekî hestiyê pitew tê navkirin. Hestiyê pitew şaneyek çirr, req û lûs e. Doxa hestiyên dirêj ji şaneya hestiyê pitew pêk tê. Kêlena nav doxa hestî, moxê hestî li xwe digire. Hestiyê pitew li bin bergê hestî de cih digire, hestiyê diparêze û zexmtiyê dide hestiyê. %80yê giraniya hestiyê laş ji hestiyê pitew pêk tê.

Pêkhateya hestiyê pitew di bin mîkroskobê de.

Şaneya hestiyê pitew ji çînên bazinî yên tenik pêk tê. Çînên bazini wekî perik tên navkirin. Perik (bi îngilîzî: lamellae) li derdora cogên navendî de bi awayekî yeknavendî rêz dibin. Coga navendî û koma perikên dora wê, bi hev re wekî lûle an jî sîstema havers (bi îngilîzî: osteon / Haversian system) tê navkirin. Lûle di hestî de bi awayekî paralelê hev û paralelê doxa hestî dirêj dibin.

Beşên sîstema Haversê

Di hestiyê pitew de sîstema Havers (lûle) ji coga Havers, perikên yeknavendî, xaneyên hestî û cogikan pêk tê.

Coga Havers

Di navenda sîstema Havers de cogek lûleyî dirêj dibe, ev cog wekî coga Havers an jî coga navendî (bi îngilîzî: Haversian canal, central canal) tê navkirin. Di nav coga Havers de, lûleyên xwînê, lûleyên lîmfê û demar hene. Bi navbeynkariya lûleyên xwînê, xurek û oksîjen ji bo xaneyên hestî tê dabînkirin.

Perikên yeknavendî

Perikên yeknavendî (bi îngilîzî: concentrîc lamellae), xelekên bestereşaneya hestiyê ne. Perik li derdora coga Havers de bi şêweyek yeknavendî cih digirin. Hejmara perikên yeknavendî li hemû lûleyan de ne yek e. Perik rîşalên kolojen li xwe digirin. Rîşalên kolojen ên perikên cînar, di heman alî de dirêj nabin. Wekî minak heke rîşalên kolojen ên perikek ber bi çepê jor ve dirêjî be, rîşalên perika cînar ber bi rastê jor ve dirêj dibe. Rêzbûn û dirêjbûna rîşalan a bi şeweyê dijalî, zexmtiya hestiyê zêdetir dike. Xaneyên hestî (bi îngilîzî: osteocytes) di nav kelênan(lacunae) de, di navbera perikên cînar de cih digirin. Perik li gel rîşalên kolojen, xweyên kalsiyum û fosfor jî li xwe digire, reqbûna hestî ji ber kombûna xwêyan a li navbera rîşalan e.

Cogik

Li şaneya hestiyê pitew de her kelênek bi navbeynkariya cogên gelek biçûk bi kelênên din ve girêdan ava dike, ji van cogên hûrik re tê gotin cogik (bi îngilîzî: canaliculi). Xaneyên hestî yên di nav kelênan, niçikên sîtoplazmaya xwe di cogikan de dirêjê xaneyên din dikin, bi vî awayî di navbera xaneyan de ragihandin çê dibe. Herwisa di navbera coga Havers û xaneyên hestî de alûgorkirina xurek, gaz, mîneral û madeyên paşmayî jî bi rêya cogikan rû dide. Ango cogik him xaneyên hestî bi hev re girê didin, him jî xaneyên hestî bi coga Havers ve girê didin.

*Ev xebat li ser wîkîpediya ya kurdî jî hat zêdekirin.

Bergê Hestî

 

Bergê hestî (bi îngilîzî: periosteum), perdeyek zexm a li ser rûyê hestiyan e.

Hestî bi perdeyek du çînî dapoşrav e. Navê vê perdeyê "bergê hestî" ye. Bi yewnanî navê bergê hestî “periosteon” e, wateya peri “li derdor”, wateya osteon jî “hestî” ye. Bergê hestî, perdeyek bi hêz e, di bergê hestî de lûleyên xwînê, lûleyên lîmfê û demar hene. Bergê hestî, hestiyê ji hawirdorê diparêze, lûleyên xwînê û demaran bi hestî ve girê dide, ji bo başkirina hestiyê şikestî û ji bo stûrkirina hestiyê, xaneyên nû dabîn dike.

Çîna derve ya bergê hestî wekî çîna rîşalî (bi îngilîzî: fibrous layer) tê navkirin û ji bestereşeneya şidayî (bi îngilîzî:dense connective tissue), pêk tê. Çîna navî ya bergê hestî wekî çîna xaneyî (bi îngilîzî: cellular layer) tê navkirin û ji xaneyên çêkerê hestî (osteoblast) pêk tê.

Çîna derve rîşalên kolojen û rîşalên demar li xwe digire. Gava ziyan digihîje hestî, hestî diderize an jî dişikê, demarexaneyên hestê demareragihandin dişînin demaxê. Bi vî awayê êşa hestî li mirov peyda dibe. Herwisa çîna derve gelek lûleyên xwînê jî li xwe digire. Lûleyên xwînê ji bergê hestî şax didin û belavê nav hestî dibin, bi vî awayî ji xaneyên hestî re xurek dabîn dikin.

Çîna navî ya bergê hestî ji xaneyên çêkerê hestî (bi îngilîzî: osteoblasts) pêk tê. Xaneyên çêkerê hestî dabeş dibin û diguherin bo xaneyên hestî (bi îngilîzî: osteocytes). Li gel stûrbûna hestî, şikestin an jî derizên hestî jî ji aliyê van xaneyan ve tên başkirin.

Xaneyên bergê hestî dikarin dabeş bibin û çînên nû li hestî zêde bikin, loma bergê hestî, tîreya hestî zêde dike, hestî stûr dibe.

Jê (bi îngilîzî: tendon) û bester (bi îngilîzî: ligament) bi navbeynkariya bergê hestî, bi hestiyan ve tên girêdan. Ji xeynî beşa hestiyê ya ko bi hestiyek din ve geh ava dike, hemû rûyê hestî bi bergê hestî dapoşrav e. Rûyê beşa gehê ya hestî bi kikrkirk dapoşrav e.

* Ev xebat li ser wîkîpediya kurdî jî hat zêdekirin

https://ku.wikipedia.org/wiki/Berg%C3%AA_hest%C3%AE

Pelepeyker

Pelepeyker (bi îngilîzî: appendicular skeleton) beşek ji koendama peykerê ya mirov e.

Pelepeyker ji

1. Piştêna sîngê,

2. Mil û destan,

3. Ling û pêyan

4. Piştêna hewzê

pêk tê.

-- Piştêna sîngê (Kemera sîngê) --

Hestiyên ko herdu milan bi tewerepeykerê ve girê didin, piştêna sîngê (kemera sîngê) pêk tînin. Piştêna sîngê du cor hestî, hestiyê pirika mil û defe (hestiyê bêrokê) li xwe digire. Ango piştêna sîngê mirov jj du hestiyên pirikê û du hestiyên berokê bi tevahî ji çar hestiyan pêk tê.

Hestiyê pirika mil (bi îngilîzî: collarbone/clavicle) hestiyek dirêj e û bi şeweyî -S ye. Seriyekî wî bi beşa tewerepeyker a hestiyê sîngê ve girêdayî ye, seriyê din jî bi defeyê (hestiyê bêrokê) ve girêdayî ye. Ji ber ko hestiyê pirikê di navbera pelepeyker û tewerepeykerê de mîna pire, girêdan ava dike, vê navê girtiye.

Defe (bi îngilîzî: shoulder blade/scapula) hestiyek pan û sêgoşeyî ye û her wekî hestiyê bêrokê jî tê navkirin. Defe li aliyê piştê qefesa sîngê de, li ser parsûyên jorîn de cih digire. Di navbera parsû û defeyê de masûlke hene. Defe (hestiyê bêrokê) ji aliyê hestiyê pirikê ve tê destekkirin. Herwisa defe bi hestiyê baskê mil ve jî girêdayî ye.

Hestiyên pirika mil û hestiyên bêrokê ango piştêna sîngê, ji boy masûlkeyên mil û piştê, rûyê girêdanê peyda dikin.

Beşa çepê û ya rastê ya piştêna sîngê bi hevdu re girêdayî nîn in. Loma her beş ji hevdu cuda, bi awayekî xweser dikare kar bike. Pirika her beşê bi navbeynkariya gehek bizêw bi tewerepeykerê ve girêdayî ye. Ev rewş firsend dide tewahiya piştêna sîngê ko bi hesanî bilive û bi vî awayê jî livîna her mil û sermilê hêsantir bike.

-- Mil û dest --

Her mil û destek mirov ji 30 hestiyan pêk e. Hestiyên mil û dest bi gehên bizêw bi hev re girêdayî ne.

Mil ji du beşan pêk tê, jorê mil û jêrê mil. Jorê mil ji hestiyek, jêrê mil ji du hestiyan pêk tê. Hestiyê beşa jorê mil wekî hestiyê bask (hestiyê bazû) (bi îngilîzî:humerus) tê navkirin. Hestiyê baskê hestiyê herî dirêj û stûr e hestiyê mil e. Hestiyê baskê bi seriyekî xwe ve bi hestiyê bêrok ve girêdayî ye, serê din ê hestiyê baskê jî li hêla enîşkê, bi herdu hestiyên jêrê mil ve girêdayî ye. Ji herdu hestiyên jêrê mil, hestiyêyê stûr û kintir, wekî kewere (bi îngilîzî: radius) tê navkirin. Kewere li aliyê tiliya mezin a dest de cih digire. Hestiyê dirêjtir û ziravtir ê jêrê mil jî wekî hestiyê enişkê (hestiyê zende) (bi îngilîzî: ulna) tê navkirin. Hestiyê enîşkê li aliyê tiliya qilîçkê ya dest de cih digire. Hestiyên jêrê mil, ango kewere û hestiyê enîşkê li kêleka hev ji enîşkê heta zendê dirêj dibin û bi hestiyên meçeke yên dest ve girê dibin. Hestiyên meçeke heîşt in. Li zendê destê de bi du rêzên bi awayekî çar û çar rêz dibin. Meçeke, hestiyên kin in. Rêza aliyê jêrê mil bi kewereyê re, rêza aliyê dest jî bi hestiyên şeyê dest ve girêdayî ne. Hestiyên şeyê dest pênc in û li kefa dest de cih digirin. Her yekî ji şeyên dest, bi tiliyekî ve girêdayî ye.

Hestiyên tiliyên destê 14 ne. Tiliya mezin ji du hestiyan, tiliyên din ji sê hestiyan pêk tên.

-- Piştêna hewzê --

Piştêna hewzê an jî piştêna qorikê (bi îngilîzî: pelvic girdle / hip) pêkhateya bi şeweyê bazinî ye li jêrê zikê mirov de cih digire. Piştêna hewzê ling û pêyan bi tewerepeykerê ve girê dide. Ji ber ko piştêna hewzê li bin giraniya laş de ye û berpirse ji bo livîna laş, piştêna hewzê bi besterên zexm, bi tewerepeykerê ve girêdayî ye. Di beşa ko hersê hestiyên qorikê; kemax, rûv û hestiyê qûnê bi hev re tên girêdan, kortikek (çalik) taybet heye ji bo girêdana hestiyê ran. Hestiyên ran bi navbeynkariya besteran bi piştêna hewzê ve girêdayî ne.

Piştêna hewza mirov ji hestiyên qorikê (bi îngilîzî: hip bones), hestiyê sêbende û hestiyê qilênce pêk tê. Hestiyê qorikê cot in. Her yek ji hestiyê qorikê ne yek, lê ji sê hestiyên bi hevre zeliqî pêk tên. Hersê hestiyên qorikê; hestiyê kemaxe (bi înglîzî: ilium), hestiyê rûv (bi înglîzî: pubis) û hestiyê qûnê (bi înglîzî: ischium) ne. Di temenê mindaliyê de di navbera hersê hestiyan de kirkirk heye, lê di temenê 13-15 saliyê de hersê hestî yek dibin û wekî hestîyê qorikê tê navkirin.

Kemax

Ji hersê hestiyên qorikê yê herî gir hestiyê kemaxê ye. Hestiyê kemaxê li herdu kêlekên hewzê ber bi jor û paşiyê ve dirêj dibin û li paşiyê laş bi sêbendê re bi gehek nebizêw (nelivok) ava dikin. Geha sêbende û kemaxê gehek zexm e û darbeyên ji giraniya laş kêm dike. Hestiyê kemaxê bi alikî ve sêbendeyê ve girêdayî ne li aliyê jêr jî bi hestiyên rûv û qûnê ve girêdayî ne. Hestiyên kemaxê ji herdu aliyên qorikê ber bi navtengê dirêj dibin. Heke mirov destên xwe li herdu kêlêkê de dayine ser qorika xwe, mirov bi hêsanî dikarê perên hestiyê kemaxê hest bike. Ev beşa kemaxê ko mirov bi dest hest dike, wekî taca hestiyê kemaxê tê navkirin. Ji ber ko şêweyê vê beşê dişibe baskê balîndeyan, ev beşa kemaxê wekî baskê kemaxê tê navkirin.

Hestiyê qûnê

Hestiyê qûnê li jêr û ber bi aliyê paşîyê piştêna hewzê de cih digire. Bi hestiyê rûv û kemaxê ve girêdayî ye. Gava mirov li ser qûnê rû dinê, giraniya mirov dikeve ser van hestiyan.

Hestiyê rûv

Beşa pêşî ya piştêna hewzê ji hestiyên rûv pêk te. Hestiyên rûv bi hestiyê kemaxê ve girêdayî ne û ji herdu aliyan ber bi aliyê pêşiyê laş dirêj dibin. Li pêşiyê de digihîjin hev û bi navbeynkariya kirkirkê, bi gehek nebizêw girêdan ava dikin. Ango herdu hestiyên qorikê li aliyê paşî de bi sêbendê ve, li aliyê pêşî jî bi hev re girêdayî ne. Bi vî awayî di nav laş de pêkhateyek mîna hewz an jî legen ava dikin, ji vê pêkhateyê re tê gotin pîştêna hewz an jî piştêna legen.

Piştêna hewzê destek dide endam û pêkhateyên nav zikekelênê. Herwisa giraniya laş ji birrbirreya piştê diguhêzîne ser ling û pêyan. Hestiyên piştêna hewzê ji bo jê û masûlkeyên lingan rûyek req ava dike.

Piştêna hewzê ya jin û zilaman ne yek e. Dema ji dayikbûnê, dergûş di nav hestiyên qorikê derbas dibe. Loma divê firehiya piştêna hewzê bi têra xwe zêde be ko serê dergûşê tê de derbas bibe. Bi gelemperî piştêna hewza jinan ji hestiyên siviktir pêk tê. Herwisa hewza jinan bi qasî ya zilaman ne kur e û hê pirtir bi şêweyî bazinî ye.

-- Ling û pê --

Rêzbûn, cih û hêjmara hestiyên ling û pê mîna yên hestiyên mil û dest in. Lê ji ber ko hestiyên ling û pê erkê kişandina giraniya laş û livînê bi cih tînin, piçek mezintir in û dibe ko gehên wan jî ji yên mil û dest piçek cuda bin. Her ling û peyek ji 30 hestiyan pêk tê.

1 ran, li beşa hêtê mirov de cih digire.

1 kulavê çokê, li aliyê pêşiyê çokê de cih digire.

1 qamîşe û 1 telezime, li beşa çîpê de cih digirin.

7 hestiyên bazinê pê

5 hestiyên şeyê pê

14 hestiyên pêçiyê

Ran

Beşa hêta lingê mirov de hestiyek heye bi navê hestiyê ran (bi îngilîzî: femur). Ran wekî hestiyê hêtê jî tê navkirin. Ran ji qorikê heta çokê dirêj dibe. Li çokê, serê jêrînê ran bi hestiyê çîpê ve girêdan ava dike. Ran bi hestiyê qorikê, geha qorikê ava dike, bi qamîşe (hestiyê çîpê) jî geha çokê ava dike. Herdu gehên ran jî gehên bizew (livok) in. Hestiyên ran giraniya laş bi navbeynkariya hestiyên çîpê, diguhêzinin pêyan. Loma ran hestiyê herî gir, dirêj û yê herî giran e di laşê mirov de. Serê jorîn ê ran glover e û bi kortika hestiyê qorikê ve girêdayî ye.

Kulavê çokê

Li çokê li aliyê pêşîyê geha çokê de hestiyek sêgoşeyî heye bi navê hestiyê kulavê çokê (bi îngilîzî: patella / kneecap). Hestiyê kulavê çokê, bi hestiyên din ve girêdayî nîn e, di nav jêyên masûlkeyên hêtê (ran) de cih digire, li aliyê jêrê jî bi besterên hestiyên çîpê ve girêdayî ye. Kulavê çokê geha çokê diparêze. Herwisa jeyên masûlkeyên çarserî bi alîkariya hestiyê kulavê çokê bi lêkxişandinek kêmtir, bi hêsanî xij dibe û ziyan nade hestî û kirkirkên li çokê.

Qamîşe û Telezime

Beşa lingê ya ji çokê heta bazinê pêyê, wekî çîp tê navkirin. Du hestiyên çîpê hene, qamîşe (bi îngilîzî: tibia) û telezime (bi îngilîzî: fibula). Herdu hestiyên çîpê li gel hev bi awayekî paralel ji çokê heta pêyê dirêj dibin.

Qamîşe

Li çîpê de hestiyê ko barê giraniya laş dikişîne qamîşe ye. Ji hestiyê ran şûnve, hestiyê duyemîn ê herî dirêj e. Qamîşe li aliyê nav çîpan de cih digire, li kêleka wî, telezîme li aliyê derveyê çîpan de dirêj dibe. Serê jorê qamîşeyê bi hestiyê ran ve giredayî ye. Di navbera herdu hestiyan dê geha çokê heye.

Serê jêrê qamişeyê bi bazinê pê ve girêdayîye. Niçikek ji serê qamîşeyê dirêj dibe, ev niçik gûzika hundir a pê ava dike.

Telezime

Telezime hestiyê herî zirav ê ling e. Serê jorê telezimeyê bi qamîşeyê ve girêdayîye, serê jêr jî bi hestiyên bazinê pê ve girêdayî ye. Gûzika derve ya pê, ji niçika serê hestiyê telezime pêk tê. Li ser telezime bandora giraniya laş tune ye. Ango erkê vî hestiyê ne ji bo destekkirina giraniya laş e. Lê ji bo gellek masûlkeyan rûyê girêdanê dabîn dike.

Pê

Hestiyên pê ji hestiyên bazinê pê, şeyên pê û pêçiyan pêk tê.

Heft hestiyên bazinê pê (bi îngilîzî:tarsal bones) hene. Ji vana hestiyê paniyê yê herî gir e. Hestiyên bazinê pê dişibin hestiyên meçeke yên destê. Lê şêwe û rêzbûna hestiyên bazinê pê piçek cuda ye. Hestiyên bazinê pê ji du rêzan pêk tê rêza yekem ji sê hestiyan pêk tê û bi hestiyên çîpê ve girêdayî ne. Rêza duyem ji çar hestiyan pêk tê û bi hestiyên şêyên pê ve girêdayî ne.

Hestiyên bazinê wekî beşek pê kar dike. Bi alîkariya van hestiyan, bazinê pê dikare giraniya laş bikişîne.

Hestiyên şeyê pê (bi îngilîzî: metatarsal bones) pênc in, di navbera hestiyên bazinê pê û pêçiyan de cih digirin. Serê hestiyê şeyê ya bi pêçiya mezin ve girêdayî, pîçek gir e, ji vê beşê re tê gotin girêka pê.

Pêçî (bi îngilîzî:toe) ji 14 hestiyên pêçiyê (bi îngilîzî: phalanges) pêk tên. Hestiyê pêçiyan jî wek hestiyên tiliyan rêz dibin. Pêçiya mezin (pêçiya beranê) ji du hestiyên pêçiyê pêk tê. Her yek ji pêçiyên din ji sê hestiyên pêçiyê pêk tên.

*Ev xebat li ser wîkîpediya ya kurdî jî hat zêdekirin.

https://ku.wikipedia.org/wiki/Pelepeyker

Qefesa sîngê

 

Qefesa sîngê beşek ji tewerepeyker a koendama peykerê ye. Qefesa sîngê ji 12 heb birrbirre, 12 cot parsû, kirkirkên parsûyan û hestiyê sîngê pêk tê. Birrbirreyên sîngê li aliyê paşî, parsû li herdu kêlekê û hestiyê sîngê jî li aliyê pêşiya qefesa sîngê de cih digirin. Qefesa sîngê bi eslê xwe kelênek e ko di nav wê de dil û pişik cih digirin. Karê serekî ya qefesa sîngê parastina dil, pişik, borrîhewa û soriçikê ye. Qefesa sîngê destek dide hestiyên piştêna sîngê. Herwisa ji bo navpençik, masûlkeyên piştê, yên sîngê, yên stû û milan bingeha girêdanê ye.

Ji ber şêweyê rêza parsûyan û hebûna kirkirkan, gehên qefesa sîngê gehên lîvoka sinordar in. Loma qebereya qefesa sîngê sabît nîn e. Qebareya qefesa sîngê ji ber girjbûn û xavbûna navpençikê û masûlkeyên navbera parsûyan, diguhere. Guherîna qebareya qefesa singê, ango kêmbûn û zêdebûna qebareya wê, derfet dide bo girtin û dayina henaseyê.

Hestiyê sîngê

Di laşê mirovên pêgehiştî de hestiyê sîngê hestiyek dirêj û pan e, li ser dîwarê pêşîya qefesa sîngê de di navbera parsûyan de cih digire. Li gel parsûyan, dil û pişikan diparêze. Hestiyê sîngê ji sê hestiyên bi hev re zeliqî pêk tê û dişibe xencerek. Hestiyê beşa jorîn hestiyê herî fire ye, dişibe destika xencerê û wekî manubriyum (manubrium) tê navkirin. Hestiyên pirika mil yên pelelpeykerê bi manubriyumê ve girêdayî ne. Herwisa kirkirkên cota parsûyên yekem jî bi manubriyumê ve girêdan ava dikin. Hestiyê ko dişibe devê xencerê, hestiyê duyem a hestiyê sîngê ye. Ev hestî hestiyê herî dirêj ê hestiyê singê ye û wekî ten (bi îngilîzî: body) tê navkirin. Ten bi beşa jêrê manubriyumê ve girêdayî ye. Ji xeynî parsûyên serbest (parsûyên 11. û 12.) parsûyên duhem heta dehem bi beşa ten a hestiyê sîngê ve bi navbeynkariya kirkirkên parsûyan giradayî ne. Hestiyê seyêm a hestiyê sîngê dişibe serê xencerê. Ev hestî wekî niçika zîfoîd ( xiphoid) tê navkirin.. Niçika zîfoîd heta dawiya temenê 40 saliyê, wekî kirkirk e, paşê hestîbûna wî rû dide. Niçika zîfoîd li kotahiya hestiyê singê de cih digire, li aliyêkî ve bi hestiyê tenê ve girêdayî ye, serê vî yê din bi masûlkeyên navpençikê ve girêdayî ye.

Parsû

Parsû hestiyên dirêj, kevaneyî û pan in. Parsû li aliyê paşîya qefesa sîngê, ji herdu aliyên birrbirreyên sîngê ber bi pêşiyê, heta hestiyê sîngê dirêj dibin. Ango dîwarê qefesa sîngê bi eslê xwe bi beşdariya hestiyên parsû pêk tê. Parsû kelêna singê (singekelên) ava dike. Kêlena singê jî pişik, dil, borrrihewa, soriçik û piraniya kezebê diparêze. Hemû mirov, mêr û jin xwediyê 12 cot parsûyan e. Hemû cotên parsûyan li aliyê piştê, rasterast bi birrbirreyên sîngê ve girêdayî ne.

Parsû li gor birrbireyên sîngê tên navkirin. Ango parsû bi kîjan birrbirreyê ve girêdayî be navê vî hestiyê digire. Serê parsûyan li aliyê paşiyê sîngê de bi birrbirreyên singê yên T1- T12 yan ve girêdayî ne. Ango cota parsûya yekem bi birrbirreya sîngê ya yekem (T1) ve, cota duyem bi birrbirreya duyem (T2) ve,....cota parsûya 12mîn jî bi bi birbirreya 12mîn (T12) ve girêdayî ye. Piraniya parsûyan li aliyê pêşiya sîngê de bi navbeynkariya kirkirkên parsû, bi hestiyê sîngê ve girêdayî ne.

7 cot parsûyên mirov, wekî parsûyên rasteqîn, 5 cotên parsûyan jî wekî zirparsû tên navkirin. Her yek ji parsûyên rasteqîn bi navbeynkariya kirkirkên parsûyê, rasterst bi hestiyê sîngê ve girêdayî ne.

Sê cotên zirparsû (parsûyên 8.,9.,û 10.) pêşî bi kirkirkê parsûya 7em ve girêdan ava dikin, paşê bi navbeynkariya kirkirka parsûya 7emîn hersê parsû bi hestiyê sîngê ve tên girêdan, ango sê coten zirparsû yek bi yek, rasterast bi hestiyê sîngê ve girê nabin.

Du cotên zirparsû bi hestiyê sîngê ve girêdayî nîn in, loma wekî parsûyên serbest tên navkirin.

* Ev xebat li ser wîkîpediyaya kurdî jî hat zêdekirn.

https://ku.wikipedia.org/wiki/Qefesa_s%C3%AEng%C3%AA

Birrbirreya Piştê

    Birrbirreya piştê ji stûna hestiyên birrbirreyê (movik) pek tê. Ango gellek hestiyên birbirreyê mîna stûnek li ser hev rêz dibin, em ji vî stûna hestî re dibêjin birrbirreya piştê. Birrbirreya piştê ji binê kilox, ji hestiyê patikê dest pê dike, heta piştêna hewzê dirêj dibe. Di nav kuna hestiyên birrbireyê de dirkepetik derbas dibe. Stûna hestiyên birrbirreya piştê, dirkepetikê dipêçe û diparêze. Herwisa birbirreya piştê destek dide kilox û serî, ji bo masûlkeyên parsûyan û yên pişt û stû, xalên girêdanê ava dike. Temenê dergûştiyê de, di laşê mirov de 33 heb hestiyê birrbirreyê heye, lê her ko temenê mirov zêde dibe, mirov mezin dibe, hinek hestiyên birrbirreyê bi hev re dizeliqin. Stûna birrbirreya piştê ya mirovek pêgehîştî ji 26 hestiyan pêk tê. Ji vana 24 heb birrbirre ne, yek hestiyê sêbende yek jî hestiyê qilênce ne. Ango birrbirreya piştê ji 24 birrbirre û ji 2 hestiyan pek tê. Di laşê mirovên pêgehîştî de sêbende ji 5 birrbireyên bi hev re zeliqî û yekbûyî pêk tê. Hestiyê qilênce jî bi yekbûna 3-5 birbirreyên bi hev re zelîqî pêk tê.

Anatomiya Birrbirreyê

Stûna birrbirreya piştê ji 24 birrbirreyan pêk tê, hemû birrbire bi heman şêwe û qebareyê nebin jî,

birrbirre hin pêkhateyên hevpar li xwe digirin.

Birrbirreyek asayî ji ten (laş), kevaneyê birrbirreyê û hin niçikan pêk tê.

Ten beşa aliyê pêşiya birrbirreyê ye ko destek dide giraniya laş. Loma qebare û stûriya tenê birrbirreyan, her ko ji stû ber bi sêbendeyê ve diçe zêde dibe. Li stûna birrbirreyê de di navbera tenê birrbirreyan de xepleyek (disk) kirkirkî heye. Navê vê kirkirkê, xepleya navbera birrbirreyê ye. Xepleya kirkirkî birrbirreyan bi hev re girê dide, lê nahêle hestiyên birrbirreyan bigihîjin hev û ziyan bidin hev.

Kevaneyê birrbirreyê, beşa paşiya birrbirreyê peyda dike û ji çar pişkan pêk tê. Pedîkula çep û ya raste, lamîneya çep û ya rastê.

Pedîkul, kêlekên kevaneyê birrbireyê ne û bi aliyê paşiya tênê ve girêdayî ne.

Herdu lamîna, paşiya kevaneyê birrbirreyê pêk tînin. Di navbera ten û kevaneyê birrbirreyê de kunek heye. Dirkepetik di nav kuna birrbirreyê de dirêj dibe.

Ji kevaneyê birrbirreyê heft niçik dirêj dibin. Cotek ji niçkan wekî niçikên berwarî tên navkirin. Niçikên berwarî ji xala ko pedîkul bi lamînayê ve girê dibe, dirêj dibin. Li aliyê paş, ji bîrrbîrreyê niçikek dirêj dibe, navê wê, niçika dirrîkî ye. Niçika dirrîkî li bin çermê pişta mirov de bi hesanî xuya dibe. Niçikên berwarî û ya dirrîkî ji boy girêdana masûlkeyan, bingehên giring in.

Cotek niçikên geha jorîn li herdu aliyên birrbirreyê ve ber bi jor dirêj dibin û rûyek piçûk peyda dikin . Cotek niçikên geha jêrîn jî ber bi jêr ve dirêj dibin ew jî rûyek piçûk ava dikin.

Birrbirre bi navbeynkariya niçikên geha jorîn, bi birrbirreya jorê xwe ve girêdan avadike. Herwisa bi birbireya jêrê xwe jî bi navbeynkariya niçikên geha jerîn ve girêdan ava dike. Girêdanên navbera birrbirreyan wekî geha livoka sinordar tê navkirin.

Beşên birrbirreya piştê

Birbireya piştê ya mirov dabeşê 3 beşan dibe; birbirreyên stû (7), birrbirreyên singê (12) û birrbirreyên kêlekê (5)

Birrbirreyên stû

Evana birrbirreyên herî biçûk in. Birrbirreyên stû (bi îngilîzî: Cervical vertebrae) 7 heb in û wekî C1, C2, ..... C7 tên nîşankirin. Ji vana C1 û C2 birbirreyên taybet in. Birrbirreya stû ya yekem (C1) wekî atlas, a duyem, a binê atlasê jî wekî tewere (bi îngilîzî: axis) tê navkirin.

Atlas bi eslê xwe ne birrbirre, lê xelekek ji hestî ye. Kilox li ser atlasê disekine. Birrbirreya tewereyê li bin atlasê de cih digire. Li ser rûyê jorê, niçikek wekî mîna diran (bi îngilîzî: odontoid process), ji tewereyê ber bi jor ve dirêj dibe. Niçika diranî dirêjê nav kuna atlasê dibe û bi besterê tê zeximkirin. Bi vî awayê gehek bi lîvoka sinordar ava dibe. Kilox li ser vê gehê ji aliyek ber bi aliyê din dilive.

Birrbirreyên sîngê

Birrbirreyên sîngê (bi înglîzî: thoracic vertebrae) 12 heb in. Wekî T1, T2,.....T11, T12 tên nîşankrin(--7). Ji ber ko destek didin giraniya laş, birrbirreyên singê ji birrbirreyên stû mezintir in. Li ten (bi îngilîzî: body) û niçikên birrbireyan de rûberên piçûk hene. Gehên navbera parsû û birrbireya piştê bi navbeynkariya van rûberên piçûk ava dibin.

Birrbirreyên kêlekê

Birrbirreyên kêlekê (bi îngilîzî: lumbar vertebrae), destek didin ji bo giraniya beşa jorîn a laş. Loma birrbirreyên herî mezin ên birrbirreya piştê ne. Birrbirreyên kêlekê 5 heb in û wekî L1, L2....L5 tên nîşankirin.

Sêbende

Sêbende (bi îngilîzî: sacrum) ji pênc birrbirreyên seretayî yên bi hevre zeliqî pêk tê. Hestiyê sêbendeyê bi şeweyê sêgoşeyî ye û ber bi pêşî ve rûçal e. Sêbende bi sê aliyan ve girêdayî ye ,loma vî navî girtiye. Beşa jorîn a sêbendeyê bi birrbirreya kêlekê ya pêncem ve girêdayî ye. Sêbende li aliyê rastê û çepê de bi hestiyê kemaxê (kêlek) ve girêdayî ye. Li kotahiya sêbendeyê de hestiyê qilênce cih digire. Hestiyên sêbendeyê naşîbin birrbirreyên asayî, lê kuna birrbirreyê li xwe digirin. Dirkepetik di qada birrbirreya yekem a sêbendeyê de bi dawî dibe. Ango li nav kunên birrbirreyên sêbendeyê de dirkepetik tune lê demarên ji dirkepetikê dirêjî nav sêbendeyê dibin.

Qilênce

Qilênce an jî hestiyê boçikê (bi îngilîzî: coccyx / tailbone) hestiyek piçûk ê sêgoşeyî ye. Bi gelemperî çar birrbirreyên kotahiyê bi hev re dizeliqin bi vî awayi qilênce peyda dibe. Qilênce bi sêbendeyê ve girêdayî ye.

Kevaneyên birrbirreya piştê

Birrbirreya piştê ya mirovek pêgehiştî bi qasî 71 cm ye û piçek kevane ye. Gava mirov li aliyê kêlekê ve (aliyê çepê an jî rastê) lê dinêre, beşên kevaneyî ya bîrrbîreya piştê hê baştir xuya dibe. Her kevaneyek, li kijan beşa birrbirreya piştê de peyda bûye, navê wê beşê girtî ye. Kevaneya singê û ya sêbendê rûçal in. Kevaneya stû û ya kêlekê qoqiz in. Kevanebûna bîrrbîreya piştê, wê zexmtir dike û çemînbariya (bi înglîzî: flexibility) wê zêdetir dike.

Livîna birrbirreya piştê

Di navbera birrbirreyên piştê de geha lîvoka sinordar heye. Lê ev sinor ji boy geha navbera du hestiyan e. Ji boy tevahiya stûna birrbirreyê livîn hê hesantir e. Bi alîkariya masûlkeyan birrbirreya piştê dikare bi hêsanî ber bi pêşî, paşî û çep û rastê biçemîne. Bi taybetî birrbirreyên beşa stû û ya kêlekê dikarin hê pirtir bilivînin.

Besterên birrbirreya piştê

Bester (bi îngilîzî: ligament) birrbirreyan bi hev re girêdayî dihêle. Herwisa cihê xepleyên navbera bîrrbirreyan sabît dike û nahêle ji cihên xwe bilivin. Bestera berwarî ya birrbirreya atlasê, niçika diranî ya birrbirreya tewereyê, di nav atlasê de cih dike. Li aliyê pêşî ya birrbireya piştê, ji serî heta dawî besterek li tevahiya stûna birrbirreyê, li pêşiya tenên birrbirreyê de dirêj dibe. Li aliyê paş de besterek di nav coga birrbirreyê de li seranserê stûnê de dirêj dibe.

Xepleyên navbera birrbirreyan

Hestiyên birrbirreyê li ser hev rêz dibin lê di navbera hestiyan de kirkirk (kirkirage) heye. Navê vê kirkirkê, xepleya navbera birrbirreyê (bi îngilîzî:intervertebral disks) ye. Ango rûyê hestiyan temasê hev nakin. Loma lêkxişandina hestiyan rû nade. Xepleyên navbera birrbirreyên stû û kêlekê hê pirtir stûr in. Xeple wekî mîna balgîhek, şok û darbeyên hawirdorê dimijin, livîn û çemîna laş hêsan dikin. Hebûna xepleyan livîna birrbirreyan hêsantir dike. Gava laşê mirov ber bi pêş û paş an jî ji aliyek ber bi aliyê din dilive, birrbirre jî bi alîkariya xepleyan dilivin.

*Ev xebat li ser wîkîpediyaya kurdî jî hat zêdekirin. https://ku.wikipedia.org/wiki/Birrbirreya_pi%C5%9Ft%C3%AA...

Kilox

 Kilox, kiloxê serî an jî kelleserê mirov, (bi îngilîzî: skull)

    Kilox beşek ji tewerepeykerê ye. Kilox mejiyê diparêze û destek dide bo
pekhateyên ser rûyê mirov. Kilox ji 22 hestiyan pêk tê û hestiyên pan û hestiyên bêserûber li xwe digire. Kilox dabeşî du beşan dibe; hestiyên serî (bi îngilîzî: cranial bones) û hestiyên rûyê (bi îngilîzî: facial bones). Herwisa hestîkên bihîstine û hestiyê zimanê jî wekî hestiyên di kiloxê de tên hesîbandin.

Di laşê mirovê pêgihîştî de 21 heb ji hestiyên kiloxe bi gehên nebizew in, tenê 1 hestiyek kiloxê, hestiyê çena jêrîn bi geha bizew e.

Hestiyên serî

Hestiyên serî 8 in. Di laşê mirovên pêgehiştî de ev 8 hestî bi gehên nebizêw (nelivok) bi hev re girêdayî ne, bi vî awayî kiloxekelênê pêk tînin. Mejî di nav kiloxekelênê de cih digire. Ango mejî di nav kiloxekelênê de ji aliyê hestiyên serî ve tê parastin. Ji bilî wê, hestiyên serî bingehek req e ji bo girêdana masûlkeyên serî û stûyê.

Navê 8 hestiyên serî:

Hestiyê eniyê (bi îngilîzî: frontal bone)

2 Hestiyên beleguhê (bi îngilîzî:temporal bone)

2 Hestiyêncênikê (bi îngilîzî:sphenoid bone)

Hestiyêtasa serî (bi îngilîzî:parietal bone)

Hestiyê patikê (bi îngilîzî: occipital bone)

Hestiyê bêjingî (bi îngilîzî:ethmoid bone)

Hestiyên rûyê

Rûyê mirov ji 14 hestiyan pêk tê. Hestiyên rûyê ji bo endamên hestê (çav, dev û difin) kelênên piçûk (valahî) ava dikin. Bi vî awayî devê coga henaseyê û coga herîsê diparêzin. Herwisa ji bo masûlkeyên rû bingehek req ava dikin.

Navê 14 hestiyên rûyê:

Hestiyên difinê(bi îngilîzî: nasal bones)

Hestiyên çena jorîn (maxillary bones)

Hestiyên hinarikê (bi îngilîzî: zygomatic)

Hestiyê melaşû (bi îngilîzî: palatine)

Hestiyê vomer

Hestiyên kaniya çav (bi înglîzî: lacrimal bones)

Konkaya jêrê difinê (bi îngilîzî:inferior nasal conchae)

Çena jêrîn (bi îngilîzî: mandible)

Hestiyê vomer û çena jêrîn tek, hemû hestiyên din ê rûyê cot in.

Hestîkên bihîstinê

Hestîkên bihîstinê di guhê naverast de , di nav hestiyê beleguhê de cih digirin. Karê sereke yê van hestîkan guhêztina pêlên dengan e. Gava pêlên deng li ser perdeya guh dikevin, perdeya guhê dilerizînin, hestikên bihîstinê hêza lerizên ji perdeya guhê 22 car bilintir dikin û diguhêzinin ser kuna hêlkeyî ya lûlpêçê.

Li her guhek de sê hestikên bi navê çekûç, dezgeh û zengû heye. Hestîkên bihîstinê, hestiyên herî hûrik in di laş de.

Hestiyê zimanê

Bi eslê xwe hestiyê zimanê (bi îngilîzî: hyoid bone) di kiloxê de cih nagire, lê ev hestî jî beşek ji hestiyên tewerepeykerê ye û nêzê kiloxê ye. Hestiyê zimanê bi şeweyê nalên hespan e. Hestiyê ziman li bin çena jêrîn, li aliyê pêşiyê stû de cih digire. Ji bo ziman wekî bingehek livok kar dike. Hestiyê zimanêbi tu hestî ve girêdayînîn e. Hestiyê zimanê bi masûlkeyên çeneyê, qirrikû ziman ve girêdayî ye.

*Ev xebat li ser wikipediyaya kurdî jî hat zêdekirin.

https://ku.wikipedia.org/wiki/Kilox%C3%AA_mirov