Kezeb, kezeba reş, an jî ciger. (Bi înglîzî : liver, bi yewnanî : hepar )
Kezeb li aliyê rastê çaryeka jorê ya zikeklênê de li bin navpençikê de cih bûye. Giraniya kezebê bi qasî 1- 2.3 kîlogram e. Kezeb rijênî herî gewrê ya laş e. Kezeb ji aliyê jor ve wekî du pişkên serekê, pişka çepê û pişka rastê xuya dibe, lê kezeb ji aliyê rûyê jêr ve çar pişkî xuya dibe. Her pişkên kezebê jî ji gellek pişkokên hê hûriktir ên şeşgoşeyî pêk tê. Derî xwînhênera kezebe (hepatic portal vein) bi navbeynkariya tora mûlûleyên xwînê ji coga herisê, Ji xeynî çewrî, hemû xurekên herisbûyî di nav xwînê de diguhezîne kezebê. Di nav pişkên kezebê de xwîn tê parzûnkirin. Li gor pêdiviya laş, xurek di kezebê de tê embarkirin an jî guhertin. Heke di nav laş de kêmasiya xurek hebe, vê gavê kezeb xurekan embar nake, tevlê xwînê dike. Ji boy heriskirinê, karê serekê ya kezebê berhemkirin û derdana zeravê ye. Herisa mekanîk a çewrî bi alîkariya zeravê rû dide. Kezeb rojê bi qasî 1.5 lître zerav berhem dike. Zerav xwê û asîdên zeravê lixwe digire. Kezeb xwêyên zeravê ji kolesterolê çê dike. Xwêyên zeravê çewrî bi awayek mekenîk perçe dike ji boy çewriyên hûriktir. Hinek ji kolesterola nav zeravê tevlê pîsayî dibe û bi derketina destavê, ji laş tê avêtin.
Kezeb li aliyê rastê çaryeka jorê ya zikeklênê de li bin navpençikê de cih bûye. Giraniya kezebê bi qasî 1- 2.3 kîlogram e. Kezeb rijênî herî gewrê ya laş e. Kezeb ji aliyê jor ve wekî du pişkên serekê, pişka çepê û pişka rastê xuya dibe, lê kezeb ji aliyê rûyê jêr ve çar pişkî xuya dibe. Her pişkên kezebê jî ji gellek pişkokên hê hûriktir ên şeşgoşeyî pêk tê. Derî xwînhênera kezebe (hepatic portal vein) bi navbeynkariya tora mûlûleyên xwînê ji coga herisê, Ji xeynî çewrî, hemû xurekên herisbûyî di nav xwînê de diguhezîne kezebê. Di nav pişkên kezebê de xwîn tê parzûnkirin. Li gor pêdiviya laş, xurek di kezebê de tê embarkirin an jî guhertin. Heke di nav laş de kêmasiya xurek hebe, vê gavê kezeb xurekan embar nake, tevlê xwînê dike. Ji boy heriskirinê, karê serekê ya kezebê berhemkirin û derdana zeravê ye. Herisa mekanîk a çewrî bi alîkariya zeravê rû dide. Kezeb rojê bi qasî 1.5 lître zerav berhem dike. Zerav xwê û asîdên zeravê lixwe digire. Kezeb xwêyên zeravê ji kolesterolê çê dike. Xwêyên zeravê çewrî bi awayek mekenîk perçe dike ji boy çewriyên hûriktir. Hinek ji kolesterola nav zeravê tevlê pîsayî dibe û bi derketina destavê, ji laş tê avêtin.
--Erka kezebê--
Metabolîzmaya karbohîdratan:
Yek ji karê serekê ya kezebê, rêkxistina asta mijera glukoza xwînê ye. Piştî xwarinê rêjeya glukoza xwînê berz dibe, kezeb bi navbeynkariya hormona însulunê, hinek glukozê diguherîne boy glîkojenê. Bi vî awayê glukoza xwînê dadikeve asta asayî. Dema mirov birçî ye, asta glukoza xwînê ji rêjeya asayî kêmtir dibe. Vê gavê hormona glukagonê, kezebê hander dike ji boy perçekirina glîkojen û bi destxistina glukozê. Glukoza bi destketî ji kezebê belavê laş dibe û asta glukoza xwînê derdikeve asta asayî
Metabolîzmaya çewrî:
Çewriyên embarkirî di kezebê de tê guhertin û ji boy destxistina ATP tê bikaranîn.
Metabolîzmaya proteînan:
Proteîn ji asîden amînî tên çêkirin. Gava asîdên amînî bi bendê peptîdî li hev tên girêdan, ji hin asîdên amînî beşa nîtrocenî(koma amînê) tê dûrxistin, ji van beşên nîtrocenî di kezebê de ure tê çêkirin. Ure madeyek jehravî ye, bi alîkariya gurçikan, di nav mîzê de ji laş tê dûrxistin.
Kezeb ji asîdên amînî beşa nîtrocenî diqetîne, ev beşê bi molekulên karbohîdradî ve girê dide û ji vana asîdên amînî yên nebingehîn çê dike.
Kezeb ji asîdên amînî proteînên plazmaya xwînê çê dike. Albumîn, globulîn û proteînên ji boy xwînmeyînê mînakên proteînên plazmayê ne.
Kezeb ji asîdên amînî beşa nîtrocenî diqetîne, ev beşê bi molekulên karbohîdradî ve girê dide û ji vana asîdên amînî yên nebingehîn çê dike.
Kezeb ji asîdên amînî proteînên plazmaya xwînê çê dike. Albumîn, globulîn û proteînên ji boy xwînmeyînê mînakên proteînên plazmayê ne.
Perçekirina xirokên sor û bergiriya li dij hokarê nexweşiyê:
Di kezebê de xaneyên hellûşênera gewre yên kezebê heye. Van xaneyan wekî xaneyên Kupffer tên bi navkirin. Xaneyên hellûşêner li dij hokarên nexweşiyê bergiriyê dabîn dikin. Herwiha evan xaneyan di kezebê de xirokên sor ên mirî jî perçe dike, hesinê nav hemoglobîna xirokên sor embar dike. Xirokên sor ji xeynî kezebê li moxê hestî û li sipilê jî tê têkşikestin.
Ji derman û madeyên jehravî, dûrxistina jehrê:
Li gel alkol, paşmayiyên hokarên nexweşiyê, hin derman û xurek madeyên jehravî lixwe digirin. Kezeb hewl dide ku jehra nav laş bêbandor bike û ji laş dûr bixe.
Guherandina amoyakê:
Dema asîdên amînî di nav xaneyê de tê perçekirin , li gel karbona dîoksîd, amonyak(NH3) jî peyda dibe. Amonyak ji boy xaneyên laş, bi taybet ji boy xaneyên koendama demar ,madeya jehravî ye. Amonyak bi navbeynkariya xwînê ber bi kezebê ve tê guhestin. Kezeb amonyakê diguherîne ure yê. Ure li gor amonyakê he kêmtir ziyanbexş e.
Dawîanîna çalakiya hormonan:
Hormonên wek însulîn, glukagon, kortîzol, aldesteron, tîroîd û hormonên zayendê, piştî cihanîna erka xwe ji aliyê xaneyên kezebê ve tê perçekirin.
Embarkirin:
Kezeb, glîkojen, hesin, mis(paxir), vîtamînên wekî vîtamîna A, D, E, K û B12 embar dike.
Derdana zeravê:
Xaneyên kezebê zeravê berhem dike û der dide. Şileya zeravê ji xwêyên zeravê, pîgmentên(madeya rengdar) zeravêû kolesterolê pêk tê.
--Nexweşiyên kezebê--
Di rewşa asayî de xane û şaneyên kezebê dikarin xwe bi hêsanî nû bikin. Lê hin nexweşî rê li ber xwe nûkirinê digire.
Hewkirdina kezebê ya vîrusî:
ji ber vîrusan kulbûna(hewkirdin) kezebê , wekî nexweşiya hepatît bi nav dibe. pênç cureyên nexweşiya hepatît heye. Hokarên kulbûna kezebê vîrus in. Li gor cureya virus nexweşiya kulbûna kezebê jî wekî hepatît A, hepatît B, hepatît C, hepatît D û hepatît E tê bi navkirin. Di nav gel de nexweşiya kulbûna kezebê (hewkirdina kezebê) wekî nexweşiya zerikê jî bi nav dibe. Lê zerikî bi tena serê xwe nexweşî nîn e, yek ji nîşanên nexweşiya kezebê ye.
Vîrusa Hepatît A bi gelemperî di nav xurek û ava bi pîsayiya nexweşên bi hepatît A yê têkilbûye, tûşî mirov dibe. Vîrusa hepatît B bi riya xwîn guhestinê, an jî derzî û dermanên tûşî vîrusê bûne derbasî mirov dibe. Herwiha bi mirovê nexweş re pêwendiya sêksî jî dibe sedema nexweşiya kulbûna kezebê ya cureya B yê. Li cîhanê nexweşiya hepatît B, ji nexweşiya AIDSê( nîşana nemana bergiriya destketî) hê pirtir mirov nexweş xistiyê û nav mirovahî de belav bûye.
Vîrusa hepatît C bi gelemperî ji xwîna nexweşên bi vî nexweşiyê tûşî mirov dibe. Dibe ku hepatît C rê li ber şêrpenceya kezebê û mirinê veke.
Ji boy hepatît A û B yê kutan(vaksîn) heye, lê ji boy hepatît C kutan tune.
Vîrusa Hepatît A bi gelemperî di nav xurek û ava bi pîsayiya nexweşên bi hepatît A yê têkilbûye, tûşî mirov dibe. Vîrusa hepatît B bi riya xwîn guhestinê, an jî derzî û dermanên tûşî vîrusê bûne derbasî mirov dibe. Herwiha bi mirovê nexweş re pêwendiya sêksî jî dibe sedema nexweşiya kulbûna kezebê ya cureya B yê. Li cîhanê nexweşiya hepatît B, ji nexweşiya AIDSê( nîşana nemana bergiriya destketî) hê pirtir mirov nexweş xistiyê û nav mirovahî de belav bûye.
Vîrusa hepatît C bi gelemperî ji xwîna nexweşên bi vî nexweşiyê tûşî mirov dibe. Dibe ku hepatît C rê li ber şêrpenceya kezebê û mirinê veke.
Ji boy hepatît A û B yê kutan(vaksîn) heye, lê ji boy hepatît C kutan tune.
Sîroz:
Sîroz yek ji nexweşiyên kezebê ye. Bi nexweşiya sîrozê, peşî li kezeb çewrî zêde dibe, paşê şaneyên kezebê diguherin û neçalak dibin. Ji şaneyên kezebê şaneyêk rîşalî yên bestereşane (fibrous scar tissue)peyda dibe.Şaneyên kezebê req dibe. Xane û şaneyên kezeba bi nexweşiya sîrozê, erka kezebê ya ji boy laş bi cih naynin. Bi gelemperî kesên zêde alkol vedixwin bi nexweşiya sîrozê dikevin. Lê nexweşiya hepatît jî rê li ber sîrozê ve dike.
Sîroz yek ji nexweşiyên kezebê ye. Bi nexweşiya sîrozê, peşî li kezeb çewrî zêde dibe, paşê şaneyên kezebê diguherin û neçalak dibin. Ji şaneyên kezebê şaneyêk rîşalî yên bestereşane (fibrous scar tissue)peyda dibe.Şaneyên kezebê req dibe. Xane û şaneyên kezeba bi nexweşiya sîrozê, erka kezebê ya ji boy laş bi cih naynin. Bi gelemperî kesên zêde alkol vedixwin bi nexweşiya sîrozê dikevin. Lê nexweşiya hepatît jî rê li ber sîrozê ve dike.
Hin nîşanên nexweşiya sîrozê:
Kesên bi nexweşiya sîrozê ne, kezeba wan bilîrubînê ji laş dûr naxe, bilirubîn di nav şaneyên laş de berhev dibe. Bilirubin bi rengê zer e, ji perçebûna xirokên sor çê dibe. Mirovên bi vî nexweşiyê ne, zerikî dibin. Zerikbûn bi taybet li çermê mirov û sipîka çav de rû dide, sedema zerikbûnê madeya bilirubîn e.
Kesên bi nexweşiya sîrozê ne, kezeba wan bilîrubînê ji laş dûr naxe, bilirubîn di nav şaneyên laş de berhev dibe. Bilirubin bi rengê zer e, ji perçebûna xirokên sor çê dibe. Mirovên bi vî nexweşiyê ne, zerikî dibin. Zerikbûn bi taybet li çermê mirov û sipîka çav de rû dide, sedema zerikbûnê madeya bilirubîn e.
Nexweşiya avbendî(bi ingilîzî;edema):
Di laşê mirovên bi nexweşiya sîrozê de av tov dibe. Li gel tevahiya laş, bi taybet şilemenî li derdora kezebê li zikê mirov de hê pirtir berhev dibe, loma zikê mirov diwerime. Ev rewş wekî avbendî bi nav dibe. Kezeba bi nexweşiya sîrozê, bi têra xwe proteîna albumîn berhem nake ev kêmasî dibe sedema avbendiyê.
Di laşê mirovên bi nexweşiya sîrozê de av tov dibe. Li gel tevahiya laş, bi taybet şilemenî li derdora kezebê li zikê mirov de hê pirtir berhev dibe, loma zikê mirov diwerime. Ev rewş wekî avbendî bi nav dibe. Kezeba bi nexweşiya sîrozê, bi têra xwe proteîna albumîn berhem nake ev kêmasî dibe sedema avbendiyê.
No comments:
Post a Comment