Hestewergir

Hestewergir (bi îngilîzî :sensory receptors), xaneyên taybet in ji boy nasîna kartêkiran.

Hestewergir dibe ko xane, demarexane an jî beşên xaneyê be.Hestewergir bersîva kartêkirên wekî ronahî, germî, pesto, bêhn, êş û hwd. dide û enerjiya kartêkiran bi şeweyî erkê kar diguhêzîne demarekoendama navendî.
Guherînên li nav laş an jî ji hawirdorê laş wekî kartêkir ( bi îngilîzî:  stimulant) tê navkirin.

Ji boy berdewamiya jiyanê, divê zindewer ji hawirdorê kartêkir bigire û di demarekoendama navendî de şîrove bike, paşê bersîva guncav bide. Bi vî awayê zîndewer ji guherînan agahdar dibe û li dij guherînên xeter xwe diparêze, ji guherînên sûdbexş jî sûd werdigire. Kartîkêrên ji hawirdorê ne yek lê gellek cor in. Divê ji boy her corekî kartêkir corekî hestewergir hebe. Ango hestewergir taybet e ji boy kartêkirek dîyarkirî. Hestewergir ne tenê kartêkirên hawirdorê, lê yên laş jî digirin. Mirov bi navbeynkariya van wergiran ji rewşa laş agahdar dibe. Wekî mînak, heke rêjeya oksîjena nav xwîna mirov kêm bibe , pestoya xwînê mirov biguhere, birînek di laşê mirov de çêbe, an jî germahiya laşê mirov biguhere, wergirên laş hemû guherînan digire û bi şêweyî erkê kar dişîne demarekoendama navendî. Li DKN ragihandin tên tekûzkirin, paşê ji boy vegeriyana rewşa asayî ango ji boy rekxistina hevsengiya navkî, bersîva guncav tên şandin boy endam û şaneyan.

Di nav endamên hestê de hejmara hestewergiran ji beşên din ên laş zêdetir e. Her kartêkirek corek enerjiyê lixwe digire. Hestewergir enerjiya kartêkirên ji nava laş an jî yên jingehî hatî digire û diguherine boy erkê kar.
Mirov hay ji hin kartêkiran dibe lê nikare hemû kartêkirên hawirdorê werbigre. Loma her kartêkir di mirov de hestkirin peyda nake, ji boy çêbûne hestkirinê, divê kartêkira hestê ji aliyê hestewergiran ve bêne girtin û hetanê tûkila mejî bêne şandin. Hêstkirin li wir rû dide.

Hestên wekî bihistin, ditin, bêhnkirin, tamkirin(çêjtin), berkewtin(temas) ji aliyê mirovan ve tên girtin . Berkewtin hestek aloz e. Hesta berkewtinê mirov bi hestên wekî êş, pesto û germahiyê dihesîne. Ji xeynî van hestan, hin hestewergir jî, mirov pê bi hestên hevsengiyê, şidaniya masûlkeyan û rewşa gehan dihesîne. Bi vî awayê haya mirov ji çalakiya laşê xwe dibe.

Hestewergirên laşê mirov, li gor nasîna kartêkiran tên dabeşkirin, li gor vê esasê di laşê mirov de hestewergir ên serekî şeş cor in;
mîkanîkewergir, ronahiyewergir, kîmîkewergir, germiyewergir, êşanewergir û ozmozewergir. Hinek ji van hestewergiran kartêkirin derveyî laş werdigirin, wekî mînak ronahîwergir. Hinek hestewergir jî tenê kartêkirin ji nav laş werdigirin, wekî mînak ozmozewergir guherîna avê ya nav xwînê wekî kartêkir werdigire. Lê piraniya hestewergiran hem ji nav hem jî ji derveyî laş kartêkir werdigirin. Wekî mînak; kîmîkewergirên li ser zimanê mirov kartêkirên tamê(çêjê) digirin, lê kîmîkewergirin li ser rûyê lûleyên xwînê, guherîna rêjeya karbonadioksîda nav xwînê wekî kartêkir werdigirin.

Mîkanîkewergir

Mîkanîkewergir bersîva livîn, pestan(pesto), berkewtin(temas) û tundî dide. Ango ev kartêkirên ji livîn, pestan û tundiyê werdigire. Li pest û guh ê mirovan de hejmara wan zêde ye.

Ronahiyewergir

Ronahiyewergir li çavên mirov de bersîva guherînên ronahiyê dide.

Kîmîkewergir

Kîmîkewergir bersîva madeyên kîmyayî didin. Li ser ziman û li difinê mirov de hejmara kîmîkewergiran zêde ye. Hestên bêhnkirin û tamkirin(çejkirin) ji ber çalakbûna kîmîkewergiran peyda dibe.

Germiyewergir

Germiyewergir çavderiya pileya germahiya devrûberê laş dikin, bersîva guherînên pileya germahiyê didin. Du corên germiyewergir heye, sarewergir û germewergir . Hejmara germahiyewergir li pest, kezeb, masûlke û hîpotalamuse de zêde ye

Êşanewergir

Êşanewergir demarexaneyên taybet in ji boy wergirtina êşê. Wekî mînak êşa diran, êşa zik. Eşanewergir hema li aliyê hundir û derveyî laş de cih digirin.

Ozomozewergir

Ozomozewergir : bersîva guherîna xestiya xwînê dide, ji boy rekxistina rêjeya ava xwînê kar dike. Hesta tîbûnê ji ber çalakiya ozmozewergiran peyda dibe. Di hîpotalamusê û di gûrçikan de bi hejmarek zêde ozmozewergir heye.

* Ev xebat li ser wîkîpediyakurdî jî hat zêdekirin. https://ku.wikipedia.org/wiki/Hestewergir