Difinê mirov

Difin, poz, lût, bêvil, kepî an jî kepû.
Difin endamê henaseyê û endamê hesta bêhngirtinê ye. Gava em li rûyê kesekî dinihêrin, em beşa derve yê difinê mirov dibînin. Ev beşa ji derve de dixuye, ji kirkirag û hestiyên bi çerm(pest) dapoşî pêk te. Şêweya beşa difinê derve, bandor li ser bejnûbala mirov jî dike. Mezinahiya difin bomaweyî(genetîk) ye û ji aliyê hormonan ve tê kontolkirin. Hormona testosteronê bandor li ser gewrebûna hestiyên difinê dike, loma bi gelemperî difinê zilaman ji yê jinan mezintir e .

--Pêkhateya difinê--

Difin deriyê serekî ye ji boy henasegirtinê. Hewa ji herdu kunên pêşî yê difinê dikeve hundirê difin. Herdu kunên difinê bi dîwarek kirkiragî ya bi navê septum, ji hev cuda dibin. Septuma kirkiragî bi hestiyêkî difinê ya bi navê vomer ve yek dibe û difinekelênê dike du beş, beşa çepê û a rastê. Rûyê hundirî yê kunên difin, bi lîncemade û mû dapoşrav e. Hewa ji derve bi navbeynkariya kunên difinê derbasî difinekelênê dibe. Difinekelên ne pêkhteyek girtî ye. Ji aliyê pêşî ve bi kunen pêşî, ango bi kunên difinê, ji alîye paş ve bi kunenên hundir ve girêdayî ye. Kunên hundir hewaya nav difnekelênê arasteyê qirriq dikin. Herwisa li nav hestiyên derdora difnekelênê de hin valahiyên tûrikî hene, navê van pêkhateyan sînus e. Sînusên nezikê difin (bi îngilîzî:paranasal sinuses) jî bi difnekelênê ve girêdayî ne. Rûyê hundirî yên sînusan jî, wekî mîna rûyê difinekelênê, bi xaneyên kûlkdar û lîncemade dapoşîye. Hin caran ji ber tûşbûna hokarên nexweşiyê, kulbûna sînusan rû dide, ev rewş wekî nexweşiya sînuzîtê tê binavkirin.

Li ser dîwarê difnekelênê de sê cot hestiyên tenik, ên ko dişibin qalika sedefê (mîdye)heye, navê van hestiyan wekî konka(bi îngilîzî: concha) tê bi navkirn. Di zimanê latînê de ji boy ajalên avî yên bi qalik dorpêçî, yên wekî sedef û mîdye(bi îngilîzî:mussel) peyva concha tê bi karanîn. Konka rûyê difnekelênê firehtir dike. Herwiha hewaya ji derve tê, gava rastê konkayan tê, serûbin dibe û belavî nav difnekêlenê dibe, bi vî awayê karê henasedanê hêsantir dibe. Rûyê difinekelenê û konkayan bi rûkeşexaneyên kûlkdar (bi îngilîzî:ciliated epithelial cells) û lîncemade dapoşî ye. Rûkeşexaneyên kûlkdar, xaneyên derdanî lixwe digirin. Navê van xaneyan, xaneyên goblet e. Xaneyên goblet madeya lînc der dide. Di binê çîna rûkeşexaneyan(lînceperde) de jêrelînceperde heye, jêrelinceperde ji aliyê tora mûlûleyên xwînê ve gelek dewlemend e. Zêdehiya mûlûleyên xwînê hin caran dibe sedema xwînberbûna difinê.

Ji herdu çavan, coga hêsirê çav dirêj dibe nav difin, gava hêsir ji çavê mirov tê, di heman demê de hinek ji hêsir diherike nav difinê. Li gel çavan, di navbera guh û kutahiya difnekelênê de jî cog heye. Navê vê cogê, coga ostakî ye.(bi îngilîzî:eustachian tube). Li esmanê difinekelênê de ji boy behngirtinê demarên hestê heye. Kîmîkewergirên demarê hestê, bêhna tiştên bêhndar digire û dişîne mejî, li wir mirov, bêhna madeyan hest dike.

--Erkê difinê--

Ji boy henasedanê:

Hewaya henasegirtinê di nav difin û difinekelênê de tê parzûnkirin, paqijkirin, germkirin û şêdarkirin. Bi vî awayê egera tûşbûna borîhewa û pişikan a bi hokarên nexweşiyê, kêm dibe, guhaztin û alûgora gazên nav hewayê hêsantir dibe.

Parzûnkirin û paqijkirina hewayê:

Dibe ku bi henasegirtinê de li nav hewayê de, parçeyên tozê, bakterî, sporên kevzê û karokan, tozkulîk(polen) hwd hebe. Gava hewa ji kunên difinê derbasê hundir dibe, rastê mûyên difinê tê. Ji ber gurrahiya mûyan û hebûna lîncemadeyê, hewa li vir tê parzûnkirin û paqijkirin. Heke hinek parçeyên hûrik ji mûyên difinê bifilitin û derbasî difnekelênê bibin, îcar rastê xaneyên kûlkdar û lîncemade dibin. Parçeyên hûrik ên nav hewayê li ser lîncê dizeliqin. Xaneyên kûlkdar bi livîna kûlkan, lincemadeyê û parçeyên dinav lîncemadeyê pal dide û arasteyê gewrî dike. Van madeyan an bi kuxikê ji gewrî tên avêtin, an jî bi daqurtînê derbasî soriçikê dibin. Bi xebata hevbeş a xaneyên kûlkdar, lîncemade û mûyên difinê, hewaya henasegirtinê ji hokarên nexweşiyê û tozan paqij dibe.

Germkirin û hênikkirina hewayê:

Pileya germahiya laşê mirovê tendirust 37 pile santîgrad e û ji xeynî dema nexweşiyê, naguhere. Lê hewaya henasedanê her tim ne bi heman germahiyê ye. Zivistanê dinya sar e, havînê germ e. Heke havînê hewa ya 40-50 pile santîgrad , zivistanê hewa ya 1-2 pile santîgrad bi henasegirtinê rasterast bikeve nav pişikan, dibe ku ziyan bigihîje tenduristiya mirov. Divê ji boy hevsengiya pileya germahiya laş, germahiya hewaya henasegirtinê bê rêkxistin, hewaya sar divê bê germkirin, a germ jî divê bi hênikkirin û paşê werê şandin ji boy pişikan. Di bin linceperdeya difnekelenê de jêrelinceperde heye, jêrelînceperde gellek zêde mûlûleyên xwînê lixwe digire. Gava hewa di nav difin de derbas dibe, ji ber cudahiya germahî ya navbera laş û hewayê, di navbera xwîn û hewayê de alûgorkirina tînê dest pê dike. Heke hewa sar be, ji xwînê tîn diherike nav hewayê û hewa germ dibe, na heke hewa germ be, vê gavê ji hewayê tîn diherike nav xwînê û hewa hênik dibe. Ji ber girtina tîna hewayê germahiya xwînê pîçek zêde dibe, lê xwîn belavê laş dibe û bi alîkariya pest û xwêdanê, tîna laşê belavê hawirdorê dike û germahiya laş kêm dike.

Şêdarkirina hewayê

Hin caran dibe ku hewaya henasedangirtinê pîçek zuha be. Hewaya zuha gava li ser lînceperdeyê de ber bi qirrikê ve xiş dibe, ji lînceperdeyê molekûlên avê tevlê hewayê dibin û hewaya nav difin şêdar dikin. Hewaya şêdarbûye, bi hesanî ji parzûnê xaneyê sikildanokan diguhaze û derbasî nav xwînê dibe.

Bêhngirtin

Bêhngirtin bi navbeynkariya hestewergiran rû dide. Cureya hestewergirên ji boj bêhngirtinê kîmîkewergir e . Li esmanê difinekelênê de rûkeşeşaneya bêhngirtinê (bi îngilîzî:olfactory epithelium) heye. Rûkeşaşaneya behngirtinê demarên hestê yên kûlkdar lixwe digire. Liqupopên(dendirîd) hestedemaran di nav lîncemadeya difnekelênê dirêj dibin. Gava molekulên bêhndar di nav hewayê de digihîje esmanê difnekelênê, di nav lîncemadeyê de dihele(ditiwêne). Molekulên bêhnê bi kûlkên hêstedamaran ve tên girêdan, ev rewş ji boy hêstedamar dibe kartêker. Demarên hestê ev kartêkerê radigihîne mejî, li mejî hesta bêhnê peyda dibe. Anko molekulên bêhndar bi hewaya henasegirtinê dikeve nav difin, di nav lînca difinê de dihele û ji aliyê hestewergiran wekî kartêker tên girtin û ber bi mejî ve tên şandin, boy peydabûna hesta bêhngirtinê. Loma dive difinekelên hertim şil be û bi lîncemadeyê dapoşî be ko bêhna malekûlan bên girtin.

Rêkxistina hevsengiya pestoya perdeya guh

Naverasta guh, bi navbeynkariya coga ostakiyê bi gewriya difinî (bi îngilîzî:nasopharnx) ve giridayî ye. Difnekelên jî di devere gewriya difinî de bi dawî dibe, ango hewaya henasegirtinê ji difnekelênê derbasî beşa gewriya difinî dibe. Di navbera beşa guhê derve û guhê naverast de perdeya dengê heye. Coga ostakî ji gewriya difinî dirêjê beşa guhê naverastê dibe. Deng û hewa bi coga bihistinê digîhîje perdeya guh. Dengên berz li ser perdeya guh pesto peyda dike. Dibe ku ev pestoya yekalî ziyan bide perdeya guh, loma divê pestoya ji aliyê derve tê, li aliyê guhê naverast ve bê hevsengkirin. Hewaya ko ji dev û difin digihîje gewriyê, bi navbeynkariya coga ostakîyê, tê guhaztin heta guhê naverastê. Bi vî awayê pestoya hewayê yeksan dibe li ser herdu aliyên perdeya guh.