Rêkxistina rêjeya xirokên sor (Erîtropoez)

Di nav moxê hestî de berhemanîna xirokên sor wekî erîtropoez(erythropoiesis) tê binavkirin. Di zimanê Yewnanî de wateya ‘erythro’ “sor”e, wateya ‘poiesis’ “çêkirin, berhemanîn” e. Xirokên sor bêdendik û bêlebatok in, loma xaneyên xiroka sor bi dabeşbûnê zêde nabin. Ji bilî demen nexweşiyê, divê hejmara xirokên sor yên nav xwînê sabît be. Loma, çiqas xane dimire, divê ewqas jî ji nû ve bê çêkirin. Eger hejmara xirokên sor di nav xwînê de ji rêjeya asayî zêdetir bibe, xwîn tîr dibe û gera xwînê bi hesanî pêk nayê, na heke hêjmara xirokên sor kêm bibe vê gavê kêmxwînî rû dide.

Hormona erîtropoîtîn(Erythropoietin) û hormona hepsîdîn(hepcidin) di nav xwînê de mêjera xirokên sor rêk dixin. Ev herdu hormon bi sîtema paşragihandinê (feedback mechanism) kar dikin. Piraniya hormona erîtropoîtînê di gûrçikan de tê çêkirin û derdan. Hinek erîtropoîtîn û hemû hepsîdîn di kezebê tê çêkirin.

Oksîjen gazek giran e. Li jîngehên nizm, wekî mînak; peravê behrê(deryayê) û li deştan de mêjera oksîjena atmosferê zêde ye. Li çiya û zozanên bilnd de rêjeya oksîjena atmosferê ji peravê behrê kêmtir e.

Eger mirov ji bo demek biçe zozanan an jî cihên bilind, oksîjena xwîna mirov kêm dibe. Kêmbûna oksîjenê ji boy kezeb û gûrçikan dibe hişyarker. Ji ber hişyariya kêmoksîjeniya xwînê, gûrçik hormona erîtropoîtnê berhem dike û der dide nav xwînê, di heman demê de kezeb jî hormona hepsîdîn û hinek hormona erîtropoîtnê çê dike û ber dide nav xwînê. Ev herdu hormon bi navbeynkariya gera xwînê, xwe digihînên moxê hestî. Bi bandora van hormonan moxê hestî xaneyên xwînê berhem dike. Ev rewş wekî paşaragihandina erenî (positive feedback) tê binavkirin.

Her ku moxê hestî xirokên sor berhem dike û der dide nav xwînê, mêjera hemoglobîna xwînê zêde dibe. Dema hemoglobîn zêde bibe, wê gavê xirokên sor ji atmosferê hê pirtir oksîjen digirin û vediguhazînin şaneyên laş. Bi vî awayê oksîjena xwînê zêde dibe, dema rêjeya oksîjena xwînê gihîşt asta asayî, îcar ev rewş ji boy gûrçik û kezebê dibe hişyarker. Ji ber bilindbûna rêjeya oksîjena xwînê, derdana hormonan tên kêmkirin an jî rawestandin. Rawestandina derdana hormonan, wekî paşaragihandina neyînî (negative feedback) tê binavkirin.

Bi kurtasî,mêjera xaneyên xwînê bi sîstema paşragihandinê û bi navbeynkariya moxê hestî, kezeb, gûrçik û hin hormonan tê rêkxistin.